EGE025-Marmara Gölü-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : Yeterince Bilinmiyor
Alanın Değişimi : Bilinmiyor (?)
Yüzölçümü : 6912 ha Yükseklik : 74 m – 80 m
Boylam : 28,02ºD İl(ler) : Manisa
Enlem : 38,63ºK İlçe(ler) : Gölmarmara, Salihli, Ahmetli
Koruma Statüleri : Doğal sit alanı
Alanın Tanımı: Önemli Doğa Alanı, Manisa ilinin doğusunda ve Gediz Irmağının kuzeyinde yer alır. Gördes Çayı ve yer altı sularıyla beslenen, rezervuara dönüştürülmüş bir tatlısu gölüdür. En derin yeri 3-4 metredir. Gölün çevresinde kuzeyde Sazköy, güneyde Tekelioğlu ve doğuda Kemerdamları adlı köyler bulunur. Gölün batısında 1034 metre yüksekliğindeki Çal Dağı, kuzeyinde ise yüksekliği 250 ile 700 metre arasında değişen irili ufaklı tepeler yer alır.
Habitatlar: Marmara Gölü’nün güneyi tarım alanlarıyla ve bahçelerle; kuzeyi ise kızılçam ve meşe ormanlarıyla çevrilidir. Göle daha yakın bölgelerde sazlıklar, ıslak çayırlar ve çamur düzlükleri bulunur. Alanın su seviyesi hemen her yıl değişmekle birlikte göl kuzey kıyılarında düzenli olarak geniş sazlık alanlar içermektedir ve bu sazlıklar çok yüksek sayılarda sukuşu için beslenme ve üreme alanıdır.
Türler: ÖDA, sukuşları için önemli üreme, göç ve kışlama alanıdır. Tepeli pelikan (Pelicanus crispus), mahmuzlu kızkuşu (Vanellus spinosus), pasbaş pakta (Aythya nyroca) ve alaca balıkçıl (Ardeola ralloides) alanda kuluçkaya yatan önemli su kuşlarıdır. Göl, fiyu (Anas penelope), elmabaş patka (Aythya ferina), kılıçgaga (Recurvirosta avosetta) ve tepeli pelikanın (Pelicanus crispus) önemli kışlama popülasyonlarını barındırır.
Türkiye’ye endemik Ladigesocypris mermere ve göle endemik Kripowitschia mermere balık türleri göle ÖDA statüsünü kazandıran diğer türlerdir.
Alan Kullanımı: Gölü çevreleyen alüvyal topraklar çok verimlidir. Bölge yörenin tarım merkezi konumundadır. Karpuz, kavun, pamuk, tütün yetiştirilen başlıca tarım ürünleridir. Son yıllarda sanayileşme de tarıma dayalı olarak gelişme göstermiştir. Gölde uzun yıllardan beri yörenin başlıca geçim kaynaklarından olan balıkçılık yapılmaktadır. Gölün çevresinde özellikle de batı ve kuzey taraflarında büyük ve küçükbaş hayvan otlatılmaktadır.
Tehditler: Su seviyesinin düşük olduğu dönemde ortaya çıkan, ekolojik açıdan değerli çamur düzlükleri ve bataklıklar, çiftçiler tarafından kısa sürede tarım alanına çevrilmektedir. Alanda kaçak avcılık yapılmaktadır. DSİ tarafından gölün su rejimine sürekli müdahale edilmektedir. Rezervuar olarak kullanılması nedeniyle gölün su seviyesinin hemen her yıl değişmesi, alanda üreyen kuş popülasyonlarının sürekliliğini engellemektedir.
Koruma Çalışmaları: Alanda Ege Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu ve Ege Doğal Yaşamı Koruma Derneği düzenli olarak izleme ve envanter çalışmaları yapmaktadır.
Yerel İlgi Sahipleri: Manisa İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Gölmarmara Belediyesi; Ege Doğal Yaşamı Koruma Derneği; Ege Üniversitesi Kuş Gözlem Topluluğu.
Ferdi Akarsu, Orhan Gül, Barış Uzilday
Manisa Marmara Gölü’nü Koruma Mücadelesi Kronolojisi
Kurutulmadan önce Marmara Gölü, Fotoğraf: İsmail Memiş
1- Manisa il sınırları içerisinde yer alan Marmara Gölü, barındırdığı kuş türleri ve popülasyonları ile 2004 yılında Doğa Derneği tarafından yayımlanan Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları kitabında 184 Önemli Kuş Alanı arasında listelendi.
2- İçerdiği habitatlar ve yüksek canlı çeşitliliğiyle 2006 yılında Doğa Derneği’nin Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları Kitabı’nda 305 Önemli Doğa Alanı’ndan biri olarak belirlendi. Kış aylarında yaklaşık 65 bin su kuşunun görüldüğü gölde nesli tehlike altına girmeye yakın olan tepeli pelikan Pelecanus crispus türünün dünya nüfusunun %9’u besleniyordu. Sulak alan, göle ve Türkiye’ye endemik balık türleri için yaşam alanıydı.
3- Göl, 2017 yılında Ulusal Sulak Alan Komisyonu tarafından ulusal önem haiz sulak alan olarak tescil edildi.
4– 2011 yılından 2021 yılına kadar geçen 10 yıllık süreçte, yanlış planlama ve uygulamalar sebebiyle gölün, yüzey alanının %98,18‘lik bir kısmı yok oldu.
5- 2021 yılında Doğa Derneği alandaki yok oluşa dikkat çekmek ve Marmara Gölü’ndeki durumun Türkiye gündeminde yer alması için sosyal medya çalışmalarına ağırlık verdi, bir iletişim kampanyası başlattı. Marmara Gölü’nün neden kuruduğu, soruna yönelik çözüm önerileri içeren podcastler, basın bültenleri, film, viral ve sosyal medya içerikleri yayımladı. Bölgedeki yerleşim yerlerine asmak için Marmara Gölü Kuşları ve Marmara Gölü Yaşasın! posteri tasarlandı. Konuyu ulusal kanallarda kamuoyuna taşıdı.
6- 2021 yılı Ağustos ayında Doğa Derneği uzmanları dernek sosyal medya hesabından göldeki kurumayı duyuran bir canlı yayın yaptı. Gölün yıllar içerisindeki değişimini gösteren uydu görüntülerinin olduğu haritalar üretildi ve kamuoyu ile paylaşıldı. Marmara Gölü’nün yok olmaması için Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER)’ne başvuru dilekçesi hazırladı ve kamuoyuyla paylaştı. Dilekçede CİMER üzerinden Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan Marmara Gölü’nün yaşaması ve hakkı olan suyun geri verilmesi talep ediliyordu.
Marmara Gölü’nün 2019-2020 ve 2021 yıllarındaki değişimini gösteren uydu görüntüleri
7- 2022 yılı Ocak ayından itibaren Doğa Derneği aralarında Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Ulusal Sulak Alan Komisyonu ile 4. Bölge Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü, Tarım ve Orman Bakanlığı Manisa İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Devlet Su İşleri 2. Bölge Müdürlüğü, Tarım ve Orman Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü, Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile Manisa İl Şube Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Daire Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü, Manisa Valiliği olmak üzere ilgili pek çok kamu kuruluşuna göle su verilmesi ve tarım alanına dönüşmemesi için resmi talebini içeren dilekçeler yazdı. Çözüm önerilerini sundu. Ancak bu resmi dilekçeler ya yanıtsız kaldı ya da sorunun hızlı çözümüne işaret eden bir cevap alınamadı.
8- 2022 yılı Mart ayında Marmara Gölü için Türkiye’nin ilk İklim Davası açıldı. Doğa Derneği, S.S. Gölmarmara ve Çevresi Su Ürünleri Kooperatifi’ni bu davanın açılması için destekledi. Marmara Gölü idare eliyle kurutuldu. Gölün kurumasından kamu idarelerinin sorumlu olduğunun tespiti talep edildi. Gölün kuruması Türkiye’nin Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nden ve Paris İklim Anlaşması’ndan kaynaklı taahhütlerine tamamen aykırı uygulamaları sebebiyle gerçekleştiğinden bu dava Türkiye’nin ilk iklim davası olma özelliğini taşıyordu. Kamu idaresi, gölü kurutmuş olmasına rağmen bölgedeki S.S. Gölmarmara ve Çevresi Su Ürünleri Kooperatifi’nden kira bedeli talep etti ve kooperatife ödeme emri gönderdi. Ödeme emrinin iptaline ilişkin davada mahkeme yürütmenin durdurulmasına karar verdi. Bu karar şimdilik balıkçı ailelerin yüreğine su serpti ancak dava henüz devam ediyor. Doğa Derneği, bu davanın ardından Marmara gölü için iki dava daha açılmasına öncülük etti.
9- Dernek 22 Mart 2022 Dünya Su Günü’nde Ege Belediyeler Birliği, pek çok sivil toplum kuruluşu ve doğaseverlerle Marmara Gölü’nde bir araya gelerek Marmara Gölü’nün kurumasına dikkat çekti. Etkinliğe katılan yüzlerce doğasever Manisa Marmara Gölü’nün kurutulmuş tabanına gövdeleriyle “Su!” yazdı.
22 Mart 2022, Dünya Su Günü. Fotoğraf: Canberk Günay
10- Dernek 10 Mayıs 2022’de Marmara Gölü için uluslararası RED ALERT SYSTEM’e başvuru dosyası gönderdi. Akdeniz Sulak Alanlar İttifakı üyeleri ve BirdLife International ortaklarından 25 STK ve araştırma kurumu, Dünya için büyük bir önem taşıyan bu ekosistemin kaybı konusunda Türk hükümetini ve ilgili uluslararası makamları uyarmak için bir araya geldi. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’na gölün önemini, sorunu ve çözümü anlatan bir mektup gönderdi. Konu uluslararası sivil toplum kuruluşlarının ve medyanın gündemine taşındı.
11- Dernek 2022 yılı Haziran ayında yasal düzenlemelere aykırı uygulamaları nedeniyle Marmara Gölü’nün kurumasına yol açan Tarım ve Orman Bakanlığı hakkında Ombudsman’a (Kamu Denetçiliği Kurumu) şikayette bulundu. Bu başvuru, doğanın haklarının korunması için Türkiye’de ilk defa denenen bir yöntem oldu. Kamu Denetçiliği Kurumu, Aralık 2022’de şikayet konumuza “Dostane Çözüm Kararı” verdi. Dostane Çözüm Kararı, kamu idarelerinin sorunun varlığını kabul ederek, çözüme kavuşturulması için harekete geçtiklerini beyan etmeleri ve bu beyana uygun somut bilgi ve belgeleri Kamu Denetçiliği Kurumu’na sunması durumunda verilen bir karardır.
12- Manisa Valiliği, DSİ Genel Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) arasında 4 Kasım 2022’de Marmara Gölü Sulak Alanı Rehabilitasyon Üzerine İş Birliği Protokolü imzalandı. Protokol kapsamında gölün TİGEM’e tahsis edilerek bir seddeyle bölünmesi, büyük kısmının tarım alanına dönüştürülmesi planlanıyor. Bu planlama sulak alan ekosisteminin bütünlüğünü ortadan kaldıracak, buradaki ekolojik yaşamı olumsuz yönde etkileyecek.
13- Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Ulusal Sulak Alan Komisyonunun (USAK) 8 Aralık 2022 tarih ve 37-2022/2 sayılı, “Manisa İli Gölmarmara İlçesi sınırları içerisinde bulunan Marmara Gölü’nün eski haline gelmesi durumunda koruma bölgelerinin yeniden değerlendirilmesi kaydıyla, Revize Sulak Koruma Bölgeleri sınırlarının onaylanması ve uygulanması” kararı verdi.
14- Doğa Derneği uzman ekibi hem Ulusal Sulak Alan Komisyonu’nun sulak alan sınır revizyonu kararına hem de işbirliği protokolüne karşı bir dava dosyası hazırladı. Dernek bu dosyayla 2023 yılı Ocak ayında, S.S. Gölmarmara ve Çevresi Su Ürünleri Kooperatifi, WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), Salihli Çevre Derneği, Akhisar Çevre Derneği, Manisa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma ve Çevre Derneği ve göl çevresinde yaşayan kişilerle birlikte dava açılmasına öncülük etti. Mart 2023’de ilgili Mahkeme, işbirliği protokolünün tüm imzacılarını davaya dahil etti. Dava konusu işlem ile ilgili kurumlardan savunmalarını göndermelerini istedi.
15- Şubat 2023’de Tigem’in Marmara Gölünde tarım yapması için ÇED sürecinde ÇED gerekli değildir kararı çıktı.
İş birliği protokolüne göre göle yapılacak müdahaleler.
16- 13 Nisan 2023’de Doğa Derneği avukatları ve paydaşları ile birlikte bu karara yönelik itiraz davası açtı.
Kurutulan Marmara Gölü
Çözüm önerimiz: İklim değişikliğinden öncelikle etkilenecek bölgelerden olan Akdeniz Havzası’ndaki Marmara Gölü zaten risk altındayken bunun üzerine yanlış su kullanımının önüne acilen geçilmesi gerekiyor. Gölün hızla yeniden oluşabilmesi için bölgedeki Ahmetli Regülatörü’nde halihazırda bulunan pompa sistemi kullanılarak ve gölün ana kaynağının tutulduğu Gördes Barajı’ndan göle su verilmesi gerekiyor.
Göle su verildikten sonra yağmura dayalı tarımın ve su tüketimine daha az ihtiyaç duyan ürün deseninin teşvik edilmesi ve çiftçilere ürün alım desteği verilmesi, kaçak kuyuların ve sulamada aşırı su tüketiminin önüne geçmek için denetimlerin artırılması ve sıklaştırılması şart. Alanın korunması ve devamlılığı en başta yerelde sahiplenme ile mümkün olabilir. Göle doğayla uyumlu olmayan her türlü müdahalenin azaltılması ve ortadan kaldırılması gerekiyor.