DOG029-Ağrı Dağı-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : İzlenmesi Gerekli
Alanın Değişimi : Aynı (0)
Yüzölçümü : 109726 ha Yükseklik : 1220m – 5137m
Boylam : 44,30ºD İl(ler) : Ağrı, Iğdır
Enlem : 39,68ºK İlçe(ler) : Iğdır merkez, Aralık, Doğubayazıt
Koruma Statüleri : Milli park
Alanın Tanımı: ÖDA, yan yana yükselen Büyük Ağrı, Küçük Ağrı dağları ve aralarındaki küçük volkan konilerinden oluşur. Ağrı Dağı ani ve çabuk soğumuş bir yarık volkanizması sonucunda meydana gelmiştir. Küçük Ağrı Dağı, Büyük Ağrı Dağı’nın en büyük parazit konisidir. Ancak coğrafyacılar tarafından Büyük ve Küçük Ağrı’nın müşterek bir tabanları bulunmasına rağmen birbirinden ayrı iki strato volkan olduğu da kabul edilmektedir.
ÖDA, Ağrı ilinin kuzeybatısında ve Iğdır ilinin güneyinde iki ilin sınırında yer alır. Büyük Ağrı Dağı, 5137 metrelik yüksekliği ile Türkiye’nin ve Avrupa’nın en yüksek dağıdır. Tepesinin 400 metrelik kısmı buzullarla kaplıdır ve bu alan Türkiye’nin en büyük gerçek buzuludur. En tepesindeki düzlük 120 – 160 metrekare genişliğindedir. Küçük Ağrı Dağı 3896 metre yüksekliğindedir ve İran ile sınır teşkil etmektedir. Dağların büyük bir kısmı taşlık volkanik arazi üzerinde uzanan seyrek otlu çayırlarla kaplıdır.
Habitatlar: Alanda çıplak kaya yüzleri, 2000–4000 metre arasında dağ bozkırları ve 2000–2500 metre arasındaki kuzey yamaçlarda çalı toplulukları bulunur. 4000 metrenin üstü çoğunlukla karlarla kaplıdır.
Dağdaki su kaynakları çok azdır ve bunların büyük kısmı mevsimseldir. Alandan doğan önemli yüzey suları kuzeyde Yakup Peygamber, Malaryesin, Buzhane dereleri ve güneydeki Karahan ve Söhlü dereleridir. Yayla yerleşimleri ve köyler bu derelerin kenarlarında yoğunlaşmıştır. Küçük Ağrı Dağı’nın kuzey yamaçlarında relikt bir salkım huş (Betula pendula) ormanı bulunur. Türler: ÖDA, çok sayıda tehlike altında bitki türü için önem taşır. Allium baytopiorum, Sedum hewittii ve Sesleria araratica tüm dünyada sadece Ağrı Dağı’ndan yaşar. Alandaki bozkırlar, Astragalus türleri açısından son derece zengindir.
Alan, kelebekler açısından da büyük önem taşır. Bir dağ türü olan apollonun (Parnassius apollo) yanı sıra dar yayılışlı Acem güzelesmeri (Erebia iranica dromulus) de bölgede yaşar.
ÖDA, Türkiye’ye endemik Süphan kertenkelesine (Eremias suphani) ev sahipliği yapar.
Özellikle yırtıcı kuşlar için önemli olan dağda alpin bir tür olan urkekliğin (Tetraogallus caspius) sağlıklı ve büyük bir popülasyonu bulunur.
Alan Kullanımı: Alanda düşük yoğunlukta turizm yapılmaktadır. Ağrı Dağı, 2000 yılında kısmen turizme açılmıştır ve dağcılık ve yürüyüş sporları gerçekleştirilmektedir. Küçük Ağrı Dağı’nın güney eteğinde, Hallaç köyüne 3 kilometre uzaklıkta bulunan buz mağarası ve Doğubayazıt’ın 35 kilometre doğusundaki göktaşı çukuru alandaki önemli ilgi merkezleri arasında yer alır. Son yıllarda Ağrı Dağı’ndaki yaylaların çoğunda yoğun hayvancılık yapılmamakla beraber ağırlıklı olarak küçükbaş hayvan yetiştirilmektedir.
Tehditler: Bölgede turizm yoğunluğunun arttırılması planlanmaktadır. Turizm uygulamalarının alanın doğal karakterini ve biyolojik çeşitliliğini bozmadan yapılması gerekmektedir.
Koruma Çalışmaları: Doğubayazıt ilçesinde bulunan Doğubayazıt Çevreyi Koruma ve Güzelleştirme
Derneği’nin Birleşmiş Milletler Küresel Çevre Fonu Küçük Destek Programı desteğiyle ilçe çevresinde, alandaki hayvan türlerinin, bu türlerin durumlarının ve tehditlerin belirlenmesi ve türlerin korunmasıyla ilgili bir çalışma gerçekleştirilmiştir.
Ağrı Dağı Aralık 2004’te milli park ilan edilmiştir.
Yerel İlgi Sahipleri: Ağrı Valiliği; Iğdır Valiliği; Ağrı İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Iğdır İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Doğubeyazıt Kaymakamlığı; Aralık Kaymakamlığı; Doğu Beyazıt Belediyesi; Aralık Belediyesi; Doğubeyazıt Çevreyi Koruma ve Güzelleştirme Derneği.
Süreyya İsfendiyaroğlu