Nehirler, binlerce yıldır doğanın ritmini belirleyen, yaşamı besleyen canlı su yollarıdır. Ancak, barajlar, bentler, regülatörler ve benzeri yapılar nedeniyle, bu kadim akarsuların özgürce akışı engelleniyor. İrili ufaklı bariyerler nehirlerin doğal akış rejimini ciddi şekilde değiştiriyor ; akışı yavaşlatıyor, taşıdıkları alüvyonları tutarak deltaların ve kıyı ekosistemlerinin beslenmesini engelliyor. Bu müdahaleler, nehir yataklarında bozulmalara, alt havzalarda ise erozyon ve çölleşmeye yol açıyor. Üstelik bu yapılar sadece coğrafyayı değil, yaşamı da kesintiye uğratıyor. Balıkların ve diğer sucul canlıların doğal göç yolları engellendiği için izole hale geliyor; popülasyonlar azalıyor ve biyolojik çeşitlilik tehdit altına giriyor. Nehir boyunca su sıcaklığı ve kalitesi değişiyor,; oksijen seviyeleri düşüyor ve tüm bunlar nehir ekosistemlerini kırılgan hale getiriyor. Taşkın alanlarına artık su ulaşamaz oluyor;, bu alanlar zamanla kuruyarak hem ekolojik hem de tarımsal işlevlerini yitiriyor. Su ihtiyacı için nehir kenarlarına inen yaban hayvanlarının suya erişimi de zorlaşıyor, hatta tamamen imkânsız hale gelebiliyor.
Tüm bu etkiler, yalnızca doğayı değil yerel toplulukları da derinden etkiliyor. Çoğu zaman geri döndürülemez bu zararlar karşısında nehirler üzerindeki yasal ya da yasadışı bariyerlerin tespiti ve zamanla kaldırılması, nehirlerin özgürce akarak doğal döngüsünü sürdürmesi için hayati önem taşıyor.
Gediz Nehri İzmir, Fotoğraf: Doğa Derneği
Türkiye’de Ege Bölgesi’ndeki Gediz Nehri Havzası’nın Canlandırılması Çalışmaları Başlıyor.
Nehirleri restore etmeye adanmış Hollandalı bir hibe kuruluşu Open Rivers programı aracılığıyla başlattığımız bu çalışma, Türkiye’nin Ege Bölgesi’nde yer alan Gediz Nehri Havzası’nın ekolojik bütünlüğünü yeniden kurmayı amaçlayan çok bileşenli bir girişimdir. Çalışma kapsamında, Gediz Nehri ve yan kolları üzerindeki bariyerlerin sistematik olarak tespit edilmesi, bu yapıların ekosistemler ve türler üzerindeki etkilerinin bilimsel olarak değerlendirilmesi ve elde edilen bulguların koruma politikalarına yansıtılması hedefleniyor.
Gediz Havzası, Manisa, İzmir, Uşak ve Kütahya illerini kapsayan yaklaşık 17.500 km²’lik geniş bir alanı içine almakta ve Türkiye’nin hem hidrolojik hem de ekolojik açıdan en önemli su sistemlerinden birini barındırmaktadır. Havzanın ana akarsuyu olan Gediz Nehri, 401 kilometrelik uzunluğu boyunca farklı topoğrafik yapılar, verimli tarım alanları ve çeşitli ekosistemlerden geçerek Ege Denizi’ne ulaşır.
Gediz Nehri İzmir, Fotoğraf: Mahmut Koyaş
Nehir ekosistemlerinin doğal akış rejimine yeniden kavuşması yalnızca suyun serbestçe hareket etmesi anlamına gelmez; aynı zamanda sulak alanların canlanması, su döngüsünün ve habitat bütünlüğünün sağlanması, biyolojik çeşitliliğin korunması için de kritik bir adımdır.
Gediz Havzası’nda yürütülecek çalışmalar, nehir ekosistemlerinin restorasyonu ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik somut, ölçülebilir ve stratejik hedeflere dayanmaktadır. Bu sürecin temel hedefleri dört ana başlık altında toplanmaktadır:
- Doğal akışı engelleyen bariyerlerin tespiti ve önceliklendirilmesi
- Ekolojik ve sosyo-ekonomik etkilerin değerlendirilmesi
- Kamu farkındalığının artırılması
- Özgür akan nehir sistemleri için politika reformlarının savunulması
Çalışmaların sonunda, Gediz Havzası için kapsamlı bir bariyer envanteri oluşturulacak; bu bariyerlerin biyolojik çeşitlilik ve geçim kaynakları üzerindeki etkileri bilimsel verilere dayalı olarak ortaya konacaktır. Elde edilen bulgular, hem kamuoyunda farkındalık yaratmak hem de karar vericileri öncelikli bariyerlerin kaldırılması yönünde harekete geçirmek için kullanılacaktır.
Bu süreç yalnızca bir havzanın değil, aynı zamanda doğayla yeniden bağ kuran, özgür akan nehirler etrafında şekillenen bir toplumun inşası için de örnek bir adım olacaktır.
Gediz Nehri İzmir Kum Çayı, Fotoğraf: Murat Bilgiç