DOG062-Çatak Vadisi-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : İzlenmesi Gerekli
Alanın Değişimi : Gerileme (-1)
Yüzölçümü : 71664 ha Yükseklik : 940 m – 3634 m
Boylam : 43,05ºD İl(ler) : Van, Siirt
Enlem : 38,03ºK İlçe(ler) : Gürpınar, Çatak, Bahçesaray, Pervari
Koruma Statüleri : Doğal sit alanı
Alanın Tanımı: ÖDA, Van ilinin güneyindeki dağ sıralarını yaran akarsular tarafından oluşturulmuş dar ve derin bir vadi sistemini içine alır. Vadiye Van – Çatak karayolu ile ulaşılabilir. Çatak Suyu, geniş kayalık alanların, dik yamaçların ve tuzcul alanların bulunduğu vadiyi oluşturmuştur. Vadi batı yönünde Siirt’e bağlı Pervari ilçe sınırına kadar uzanmaktadır. Sarıbulak Dağları’nın sırasıyla doğu ve batısından gelen Çatak ve Norduz çayları Çatak yerleşim alanında birleşir.
Habitatlar: Alanda meşe ve ardıç ormanları, kuru dağ bozkırları ve vadi için nemli bitki toplulukları bulunmaktadır. Çatak Vadisi’nin Çatak-Bilgi köyleri arasındaki bölümünü içine alan yukarı bölgesinde, Iran-Turan fitocoğrafik bölgesini karakterize eden bozkırlar geniş alan kaplar. Bu alanlarda yer yer seyrelmiş ardıç ve meşe toplulukları bulunur. Çatak Vadisi’nin Çatak-Büyükağaç arasındaki bölümünü içine alan aşağı kesimlerinde ise meşe toplulukları daha yaygındır.
Türler: Çatak Vadisi bitki, kelebek ve kuş türleri açısından oldukça zengin bir alandır. Alan 32 bitki taksonu için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bunların bir kısmı Türkiye’ye endemiktir, diğer türler ise dar yayılışlıdır. Alandaki en nadir bitki türleri arasında nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki Lythrum anatolicum ve Scorzonera davisii yer alır.
Aynı zamanda alan sayıları çok azalan nesli dünya ölçeğinde tehdit altında olan yabankeçisi (Capra aegarus) gibi memeli türlerine de ev sahipliği yapar.
Vadi yırtıcılar başta olmak üzere çok sayıda kuş türü için bölgesel ölçekte önem taşır. Puhu (Bubo bubo), küçük kartal (Hieraaetus pennatus) ve kızılca kuyrukkakan (Oenanthe xanthoprymna xanthoprymna) alandaki öncelikli kuş türleri arasında yer alır.
Ayrıca küçük çıvgın (Phylloscopus neglectus) Türkiye’de ilk kez 2004 yılında Çatak Vadisi’nde üreme döneminde 3 birey üreme ötüşü yaparken kayıt altına alınmıştır. 2005 yılında da aynı yerde bazı bireyleri gözlenmiştir.
Çatak Vadisi dar yayılışlı sürüngen türlerinden Hakkari yılanının (Eirenis hakkariensis) önemli bir dağılış alanını oluşturur.
ÖDA Anadolu dağalasının (Salmo trutta magrostigma) Türkiye’de yaşadığı önemli alanlardan biridir.
Çatak Vadisi özellikle kelebekler açısından büyük önem taşır. Alanda yaşayan 13 kelebek türü ÖDA kriterlerini sağlar. Bu türlerin üçü Türkiye’ye endemik ve dar yaylışlıdır; çokgözlü buzulmavi (Polyommatus buzulmavi), çokgözlü fatma (Polyommatus fatima) ve çokgözlü Van esmeri (Polyommatus kurdistanicus).
Alan Kullanımı: Doğal bitki örtüsü otlatma, ağaç kesimi ve ot biçimi gibi farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Çatak Vadisi dik yapısı ve uzun süren kış mevsiminden dolayı tarıma çok uygun değildir. Ekilebilen kısıtlı alanlarda ağırlıklı olarak yonca ve korunga gibi yem bitkileri ile buğday yetiştirilir. Vadi ve kolları boyunca ceviz ağaçları ekilmiştir ve yer yer mera olarak kullanılan çayırlar bulunur. Akarsu boylarındaki çayırlarda ve diğer ormanlık olmayan alanlarda büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ile arıcılık yapılır.
Tehditler: Alanda aşırı otlatma ve ağaç kesimi gibi nedenlerle bitki örtüsünde yoğun bir tahribat ve erozyon oluşmaktadır. Yaklaşık on beş yıl öncesine kadar vadinin aşağı kesimleri doğal meşe ormanlarıyla kaplıyken alana yol açılmasının ardından kaçak ağaç kesimi artmış ve orman örtüsü azalmıştır. Mevsimsel orman yangınları diğer bir tehdittir.
Yanan ormanların yerine karaçam (Pinus nigra) ve benzeri iğneyapraklı ağaç türlerinin dikilmesiyle ormanlar doğallığını yitirmektedir. Ağaç türlerindeki değişim, kelebek türlerinin büyük ölçüde yok olmasına neden olmaktadır. Nadir ve endemik kelebek türlerinin doğadan toplanması birçok türü kaybolma noktasına getirmiştir.
Çatak Vadisi’nde Keskin, Narlı ve Oran barajlarının yapımı planlanmaktadır.
Alanda kaçak Anadolu dağalası (Salmo trutta magrostigma) avcılığı önemli tehditlerden biridir.
Koruma Çalışmaları: Tarım İl Müdürlüğü tarafından gökkuşağı alabalığı çiftliklerinin kurulması ile doğal alabalık üzerindeki av baskısı kısmen azaltılmıştır. Kaçak balık ve kara avcılığına karşı Tarım İl Müdürlüğü ve Jandarma Çevre Koruma Timi tarafından denetim yapılmaktadır.
Yerel İlgi Sahipleri: Van Valiliği; Van İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Gürpınar Kaymakamlığı; Çatak Kaymakamlığı; Çatak Belediyesi; İl Jandarma Komutanlığı; Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Biyoloji Bölümü; Gazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü; Yedi Başak Derneği.
Nezaket Adıgüzel, Özdemir Adizel, Barış Bani, Ercan Çiplak, Atilla Durmuş, Muhabet Kemal Koçak, S. Mesut Pınar