GDA010-Ceylanpınar-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : Korumaya Bağımlı
Alanın Değişimi : Gerileme (-1)
Yüzölçümü : 384884 ha Yükseklik : 360 m – 764 m
Boylam : 39,59ºD İl(ler) : Şanlıurfa
Enlem : 36,96ºK İlçe(ler) : Ceylanpınar, Harran, Akçakale, Viranşehir
Koruma Statüleri : Yok
Alanın Tanımı: ÖDA, Şanlıurfa’nın doğusunda, Suriye sınırı boyunca yer alan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne (TİGEM) ait çiftlik ve geniş doğal bozkırlarla batısındaki kuru tarım yapılan alanları kapsar. Alana Ceylanpınar – Urfa yolu ile ulaşılır. Genellikle düz olan arazide güneye doğru uzanan dere yatakları bulunur. Mera ve tarım alanlarıda güneye doğru hafif meyillidir. Ceylanpınar ÖDA’sının doğusunda bulunan alüvyonlu topraklar, büyük ölçüde Karacadağ eteklerinden doğan Habur Çayı tarafından sulanır.
Habitatlar: Alan tarım arazilerinden ve doğal bozkırlardan oluşur. İlkbaharda, 15 – 20 gün yeşil kalabilen yulaf, yabani arpa, yabani buğday, ince çayır otları ve yabani hardal gibi mera bitkileri bölgedeki baskın türlerdir. ÖDA sınırları içerisinde yer alan Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği’nin bir kısmı yarı doğal bozkırlarla kaplıdır. Ancak ÖDA’daki doğal bozkırların büyük kısmı çiftlik sınırlarının dışında, batıdaki bazalt kayalık ve taşlık akarsu kenarlarında ve killi toprakla kaplı yumuşak eğimli tepeler üzerinde gelişmiştir.
Türler: ÖDA özellikle bozkır türleri için büyük önem taşır. Alanda nesli dünya ölçeğinde tehlikede ve endemik üç farklı sığırkuyruğu (Verbascum sp.) türü bulunur. Bunlardan Verbascum stepporum tüm dünyada sadece Ceylanpınar ÖDA’sı içinde yaşamaktadır.
Nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan kuş türlerinden sürmeli kızkuşu (Vanellus gregarius) ve toy (Otis tarda) üreme dönemi dışında alanda önemli sayılarda görülür.
Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı arazide çok sayıda ceylan (Gazella subgutturosa) kafes içinde yetiştirilmekle birlikte yabani ceylanların çok az sayıda ve üretme çiftliğinin dışında, alanın batısındaki tepelerde yaşadığı tahmin edilmektedir.
Türkiye’de kara çaylağın (Milvus migrans) en büyük kışlama popülasyonu bu ÖDA’da yer alır. Bunun yanı sıra üreyen bağırtlak (Pterocles orientalis), kılkuyruk bağırtlak (Pterocles alchata) ve kocagöz (Burchinus oedicnemus) popülasyonları alandaki diğer bölgelere göre nispeten az bozulmuş bozkır ekosisteminin en güzel örneğidir.
Alan Kullanımı: ÖDA’nın 175650 hektarlık kısmı Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği’ne aittir. Üretme çiftliğinde yoğun tarımsal faaliyetin yanında hayvancılık da yapılmaktadır. ÖDA’nın batısındaki tepelerde dağınık bir şekilde yaşayan bölge halkı hayvancılıkla uğraşır. Devlet üretme çiftliği dışındaki az miktarda tarıma müsait alanda genel olarak tahıl ekimi yapılır.
Tehditler: Geçtiğimiz yıllarda doğal bozkırların tarım arazisine dönüştürülmesi ve var olan tarım alanlarındaki yoğunlaşma sonucunda, bölgedeki doğal ve yarı doğal habitatlar zarar görmüştür. Doğal bozkırların bakirliğini zamanla kaybetmesi ve aşırı otlatma nedeniyle toy başta olmak üzere ÖDA’daki pek çok türün sayısı azalmış, bir zamanlar alanda binlercesi görülen mezgeldek (Tetrax tetrax) gibi türler muhtemelen tümüyle yok olmuştur. Ayrıca devlet üretme çiftliği içinde ve çevresinde yaygınlaşan sulu tarım alandaki bozkır türlerinin geleceğini tehdit etmektedir.
Koruma Çalışmaları: Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği, 1994 yılında Dünya Bankası tarafından desteklenen, Tarım ve Köy İşleri ile Çevre ve Orman Bakanlıkları tarafından yürütülen Genetik Çeşitliliğin Yerinde Korunması Projesi kapsamında pilot bölge seçilen üç alandan biridir. Bu amaçla, Ceylanpınar’da hububat ürünlerinin yabani atalarının yoğun olarak bulunduğu yedi “gen yönetim kuşağı” belirlenmiştir. Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği kır korucuları aracılığıyla korunmaktadır.
Toy Ulusal Eylem Planı çerçevesinde alan, Doğa Derneği tarafından izlenmektedir. Bunun dışında alanda bilinen bir koruma çalışması yoktur.
Yerel İlgi Sahipleri: Ceylanpınar TİGEM Devlet Üretme Çiftliği, Şanlıurfa Valiliği, Şanlıurfa İl Çevre ve Orman Müdürlüğü.
Kiraz Erciyas, Bülent Özmermer