DOG013-Güneydoğu Toros Eşiği-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : İzlenmesi Gerekli
Alanın Değişimi : Gerileme (-1)
Yüzölçümü : 185055 ha Yükseklik : 670 m – 1980 m
Boylam : 40,23ºD İl(ler) : Diyarbakır, Elazığ, Bingöl
Enlem : 38,39ºK İlçe(ler) : Genç, Kulp, Arıcak, Lice, Maden, Alacakaya, Hani, Dicle, Ergani, Çüngüş, Eğil, Çermik
Koruma Statüleri : Yok
Alanın Tanımı: ÖDA, Diyarbakır’ın yaklaşık 50 km batısından başlar ve ilin kuzeybatısı ile kuzeydoğusu arasındaki Güneydoğu Toroslar’ın Diyarbakır’a bakan güney kesimlerini kaplar. Çermik, Ergani, Eğil, Dicle, Hani, Lice ve Kulp ilçelerinin kuzey kesimlerini içine alan bir yay şeklindedir. Alana Ergani ve Lice karayolundan ulaşılır. Genellikle meşe topluluklarıyla kaplı alanda tarım arazileri ve bozkırlar da önemli bir yer tutar. Dicle Nehri kuzeyden güneye doğru alanı boydan boya geçer. Son yıllarda nehir üzerinde inşa edilen Kralkızı ve Dicle barajları ÖDA’nın orta bölümünde yer alır.
Habitatlar: Dağ yamaçları genellikle seyrek meşe toplulukları ve dağ bozkırlarıyla kaplıdır. Meşe toplulukları, bitki çeşitliliği açısından zengin olup orkideler ve diğer otsu bitkiler için önemli bir habitat oluşturur. Dicle Nehri’nin ve kollarının oluşturduğu derin kayalıklar birçok kuş türünün ve bazı nadir bitki türlerinin barınması için elverişlidir. Düz alanlarda genellikle tarım arazileri uzanır. Küçük derelerin kenarlarındaki sulakalan ve bataklıklar birçok orkide ve soğanlı bitki için önemli bir habitattır.
Türler: Alan 13 bitki türü için ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bu türlerden ikisi (Rosularia blepharophylla ve Ajuga xyllorrhiza) alana endemiktir ve dünya ölçeğinde nesli tükenme tehlikesi altındadır. Ajuga xyllorhiza sadece Çermik ilçesinden bilinmektedir. Türün bilinen dağılış alanı yaklaşık yüz metrekare olup birey sayısı 50’den azdır. Ajuga xyllorhiza ve Ajuga vestita sadece kayalıklar üzerinde yetişir.
Fırat kaplumbağası (Rafetus euphraticus) ve tosbağa (Testudo graeca) alandaki nesli dünya ölçeğinde tehlike altındaki sürüngen türleridir. ÖDA, çok sayıda kuş, memeli ve birer kızböceği ve kelebek türü için bölgesel ölçekte öneme sahiptir.
Alan Kullanımı: ÖDA’nın ovalık kesimlerinde tarım yapılır. Meşelik alanlar ve dağ bozkırları ise mera olarak kullanılır. Meşelikler yöre halkı tarafından kesilerek yakacak ve hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.
Tehditler: Alanda hayvancılık faaliyetleri geçmişten beri süregelmektedir. Ancak bazı bölgelerde aşırı otlatma çoraklaşma ve meşe altı örtüsünün tahribatına neden olmaktadır. Düz alanların büyük bir kısmı tarım arazisine dönüştürülmüştür.
Baraj inşaatları, plansız yapılaşma ve yol yapımı alandaki dar yayılışlı endemik bitkiler üzerinde büyük tehdit oluşturmaktadır. Alanda orkide türleri açısından zengin olan meşe topluluklarının ve bataklık alanların yok edilmesi orkide türlerinin yaşam alanlarının azalmasına neden olmaktadır.
Alanda yapılması planlanan Dipni Barajı ÖDA’nın orta kesimindeki vadi ekosistemi sular altında bırakacaktır.
Koruma Çalışmaları: Bilinen bir koruma çalışması bulunmamakla birlikte Dicle Üniversitesi Biyoloji Bölümü alanda araştırma çalışmaları yürütmektedir.
Yerel İlgi Sahipleri: Diyarbakır Valiliği; Diyarbakır İl Çevre Müdürlüğü; Çermik Kaymakamlığı; Hani Kaymakamlığı; Lice Kaymakamlığı; Çermik Belediye Başkanlığı; Dicle Belediye Başkanlığı; Eğil Belediye Başkanlığı; Hani Belediye Başkanlığı; Lice Belediye Başkanlığı; Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü.
Selçuk Ertekin