Salda Gölü Fotoğraf: Ali İhsan Gökçen
Genel Özellikler
Genellikle kurak iklim bölgelerinde ve iç kesimlerde görülen kapalı havza sulak alanları, kendini besleyen suları denize ulaştırmayıp havzalarında biriktirirler. Yağmur, kar, akarsular ve yeraltı sularından beslenen kapalı havza sulak alanları buharlaşma ile su seviyelerini dengelerler.
Türkiye’de, Orta Anadolu, Göller Yöresi ve Van Gölü Kapalı Havzaları bulunur. Orta Anadolu Havzası, Tuz Gölü ve Melendiz Çayı’nı bulunduran Tuz Gölü Havzası, Beyşehir ve Sığla Gölleri’ni bulunduran Konya Kapalı Havzası’nı ve Akşehir, Eber ve Karamık Gölleri’ni bulunduran Afyon Kapalı Havzası’ndan oluşur. Göller Yöresi Kapalı Havzası, Burdur ve Acıgöl, Söğüt, Salda, Kestel, Yarışlı Gölleri’ni barındırır. Van Gölü Kapalı Havzası, Muradiye ve Zilan Çayları ile Karasu ve Güzelsu’yun döküldüğü Van Gölü, Muradiye ve Zilan Çayları ile Karasu ve Güzelsu’dur.
AphaniusSureyanus Fotoğraf: Murat Sağdıç
Önemli Türler
Alanda sulak ortamlara uyum sağlamış bitkiler, iç su balıkları ve bu alanlarda kışlayan ve üreyen kuşlar gibi birçoğu bölgeye endemik türler yaşamaktadır.
Nesli dünya ölçeğinde tehlikede olan dikkuyruğun yüzde yetmişe yakın kısmı önemli bir kapalı havza sulak alanı olan Burdur Gölü’nde kışlar. Ayrıca bölge her sene Burdur Dikkuyruk Şenliği’ne de ev sahipliği yapar. Dikkuyruk, Salda, Yarışlı, Acıgöl, Çorak, Karataş, Uyuz Gölleri ve Ereğli Ovası’nda da kışlar. Flamingoların dünyadaki en büyük doğal üreme kolonilerinden birinin Tuz Gölü’nde bulunmasının yanı sıra Burdur Gölü, Acıgöl ve Yarışlı da üreme ve göç alanlarındandır. Turna ve toy da kapalı havza sulak alanlarında yaşayan türlerdendir.
Kapalı havza sulak alanlarındaki farklı ÖDA’larda endemik içsu balıkları tehdit altındadır. Beyşehir Gölü’ne endemik Alburnus akili, Chondrostoma beysehirense, Cobitis bilseli, ve Pseudophoxinus battalgili, Capoeta pestai, Cobitis turcica, Gobio gobio microlepidotus, Leuciscus anatolicus, Pseudophoxinus handlirschi iç su balıkları göle atılan sudak ve levrek gibi istilacı balık türleri nedeni ile gölü besleyen pınarlara sığınmışlardır. Bu türlerin neslinin devamı için doğal bir kaçış noktası olan pınarların korunması gereklidir. Nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan Aphanius anatoliae Acıgöl ve Salda Gölü’nde yaşayan türlerdendir.
Önemli Doğa Alanları
Kapalı havza sulak alanları oluşumlarının bir sonucu olarak içinde birçok önemli doğa alanı barındırır.
Van Gölü Kapalı Havzasında; Van Ovası, Tendürek Dağı, Pirreşit Dağı, Çiçekli Gölleri, Çandıran Ovası, Kavuştuk Yarımadası, Sodalı Göl, Süphan Dağı, Bendimahi Deltası, Erek Dağı ve Turna Gölü, Van Doğusu Dağları, Dönemeç Deltası ve Edremit Sazlıkları, Çelebibağı Sazlıkları, Ziyaret Dağı ve Ahlat Sazlıkları, Erçek Gölü, Artos Dağı, Nemrut Volkanı, İspiriz Dağı, Güney Van Gölü Kıyıları ve Alacabük Dağı ÖDA’ları;
Göller Yöresi Kapalı Havzasında Acıgöl, Burdur Gölü, Salda, Çorak, Yarışlı ve Karataş ÖDA’ları;
Orta Anadolu Kapalı Havzasında ise Uyuz Gölü, Akşehir ve Eber Gölleri, Çavuşçu Gölü, Akyay Ovası, Kozanlı Gökgöl, Tersakan Gölü, Obruk Yaylası, Karapınar Ovası, Hotamış Sazlığı, Hodulbaba Dağı, Sarayönü, Eşmekaya Sazlığı, Bolluk Gölü, İnsuyu Vadisi, Karamık Sazlığı, Akkaya Göleti, Tuz Gölü, kuraklık nedeni ile Kızılırmak ile bağlantısının kopmasıyla sonradan kapalı havza sulak alanına dönüşen Sultan Sazlığı, Ereğli Ovası, Erciyes Dağı, Bolkarlar, Beyşehir Gölü, Yeşildere, Dedegöl Dağları, Geyik Dağları, Akseki ve İbradi Ormanları ÖDA’ları bulunur.
Kadim Üretim Havzaları
Tarım ile yerleşik hayata geçen topluluklar tarih boyunca korunma ve beslenme ihtiyacı ile korunaklı ve verimli alanlarda yerleşim yerleri kurmuşlardır. Bunlar göller ve nehirlerle su ihtiyacını; dağlarla korunma ihtiyacını sağlayan yerlerdir. Kerpiç, saz gibi sulak alanlardan edindikleri malzemeler ile ilk evlerini buralarda yapmışlardır.
Sulak alan ekosistemi içinde bitki toplayıcılığı, geleneksel tatlı su ve kıyı balıkçılığı, tuzculuk ve suyun kullanımı ile tarımın başlaması, devam eden kadim üretim biçimlerinden birkaçıdır. Burdur Kapalı Havzası’nda yağmur suyu ile tarım, imbik ile gül yağı üretimi, bitki toplayıcılığı gibi kadim üretim yöntemleri kullanılmaya devam etmektedir.
Tehditler
Kapalı havzalarda yağış, yeraltı suları ve akarsular ile beslenen sulak alanlar, buharlaşma ile su seviyesi dengesini kendi içinde kurar. Ancak sistem dışından yapılan müdahaleler ile bu denge bozulur.
Kapalı havza göllerini besleyen yeraltı suyu kaynaklarının aşırı ve plansız kullanımı ve nehirler üzerinde yapılan sulama amaçlı barajlar, sulak alanlar üzerindeki en büyük tehditlerdir. Yeraltı sularının azalmasıyla birlikte rüzgar erozyonları oluşur ve buna bağlı olarak sağlık sorunları ortaya çıkabilir.
Evsel, endüstriyel ve tarım kaynaklı atıklar, tarım baskısı ile doğal bozkırların yok olması, ticari amaçlı olarak egzotik tür balıkların göllere atılması, yasa dışı avcılık, aşırı otlatma, düden genişletme çalışmaları kapalı havza sulak alanlarını kurutan ve kirleten başlıca tehditlerdendir.
Koruma Faaliyetleri
Çoğu ÖDA’larca tanımlanmış kapalı havza sulak alanları Doğal Sit, Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Ramsar Alanı, Yaban Hayatı Koruma Sahası, Özel Çevre Koruma Alanı gibi statülere sahiptirler. Koruma ve yönetim çalışmalarını devam ettiren kamu kurumlarınca yapılan eylem planlarının yanı sıra, alanda türler ve alanın devamlılığı açısından tehdit yaratan durumlar için STK’lar ve kamu kurumlarınca devam eden koruma çalışmaları bulunmaktadır.
Burdur Gölü’nün koruma ve yönetim çalışmaları kapsamında Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından yapılan Burdur Gölü Eylem Planı süreci devam ediyor. Doğa Derneği tarafından yönetilen Burdur Gölü’nü Kurtarma Projesi kapsamında gölün kurumasına neden olan tarımsal sulama konusunda çalışmalar yapılıyor.
Beyşehir Gölü için iç su balıklarının neslinin devamı konusunda balıkların sığındığı pınarların korunması çalışmaları devam ediyor.