MAR008-Kaz Dağları-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : Korumaya Bağımlı
Alanın Değişimi : Gerileme (-1)
Yüzölçümü : 160161 ha Yükseklik : 5 m – 1774 m
Boylam : 26,99ºD İl(ler) : Çanakkale, Balıkesir
Enlem : 39,72ºK İlçe(ler) : Çan, Yenice, Bayramiç, Balya, Edremit, Havran, Ayvacık, İvrindi
Koruma Statüleri : Milli park, tabiatı koruma alanı
Alanın Tanımı: Kaz Dağı, Güney Marmara Bölgesi’nin batısında, Edremit Körfezi’nin kuzey kıyılarında yer alır. ÖDA’ya Çanakkale’nin Bayramiç, Yenice ve Ayvacık ilçeleri ile Balıkesir’in Edremit ilçesi ile Güre, Akçay ve Altınoluk beldelerinden ulaşılır. Kaz Dağları, yüksekliği ve bölgeye bereketli yağışları taşıyan hava akımları nedeniyle nemli bir iklime sahiptir. Alan bu nedenle doğal bitki örtüsü ve tarımsal ürün çeşitliliği açısından son derece zengindir. Avrupa – Sibirya ve Akdeniz bitki coğrafyalarının kesişim noktasında kalan ÖDA konumu ve bakirliği nedeniyle çok sayıda nadir türe ev sahipliği yapar.
Habitatlar: ÖDA’daki bitki örtüsü, garig, maki ve orman topluluklarından oluşur. Kaz Dağları’nın güney yamaçları, Akdeniz iklimine özgü kızılçam (Pinus brutia) ormanları ve daha yükseklerdeki karaçam (Pinus nigra) ormanlarıyla kaplıdır. Orman alanlarının dışındaki yerlerde zengin maki toplulukları ve zeytinlikler başta olmak üzere tarım alanları uzanır. Alanın nemli bölgelerindeki karışık orman vejetasyonunun en dikkat çekici taksonu ise adını bu ÖDA’dan alan Kaz Dağı göknarıdır (Abies nordmanniana equi-trojana). Bunun yanı sıra ÖDA’da yanında doğu kayını (Fagus orientalis) ve iğneyapraklı karışık ormanları bulunur.
Türler: Kaz Dağları özellikle bitki, kuş ve memeli türleri için önemlidir ve 37 bitki taksonu ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bunlardan dokuz tanesinin dünyadaki yaşam alanı Kaz Dağları’yla sınırlıdır. Kaz Dağı göknarı (Abies nordmanniana equi-trojana) bu türlerin en iyi bilinenidir.
Özellikle yırtıcı ve orman kuşları açısından önem taşıyan alanda çok sayıda Anadolu sıvacısı (Sitta krueperi) üremektedir. Alanda üreyen yırtıcıların başında kaya kartalı (Aquila chrysaetos) ve gökdoğan (Falco peregrinus) gelmektedir.
ÖDA’ da yaşayan ve küresel ölçekte önem taşıyan memeli türleri Mehely’in nalburunlu yarasası (Rhinolophus mehelyi), Akdeniz nalburunlu yarasası (Rhinolophus euryale), uzun ayaklı yarasa (Myotis capaccinii) ve kirpikli yarasadır (Myotis emarginatus). Bu türlerin büyük kısmı alanın doğusundaki İnönü Mağaraları’nda yaşar.
ÖDA, nesli küresel ölçekte tehlike altındaki bir içsu balığı türü olan Capoeta bergamae için önemli bir yaşam alanıdır.
Alan Kullanımı: Alanda zeytincilik başta olmak üzere tarım yapılır. Küçükbaş hayvancılık diğer bir geçim kaynağıdır. Yörük ve Türkmen köylerinin ağırlıklı olduğu alanda yaz aylarında yaylalara gidilir. Alandaki bir diğer ana faaliyet ise ormancılıktır. Kaz Dağları Milli Parkı yaz aylarında çok sayıda kişi tarafından ziyaret edilir. Alan temmuz-ağustos aylarında günübirlik ziyaretçiler ve kampçılar tarafından yoğun olarak kullanılır. ÖDA’da Zeytinli Rock Festivali, Ezine Peyniri Festivali gibi etkinlikler yapılmaktadır.
Tehditler: Çanakkale–Çan Akışkan Yataklı Termik (Kömürlü) Santralı, ÇED raporu onaylanmış ancak Danıştay kararı gereği “ÇED Raporu Olumlu Belgesinin İptali Kararı” verilmiştir. Ancak santral inşaatı bitmiş ve deneme üretimine başlamış durumdadır. Günümüzde birçok madencilik firması ÖDA’nın muhtelif yerlerinde maden arama ve işletme ruhsatı başvurusunda bulunmaktadırlar.
Yörenin çevresindeki fabrika atıkları sonucu oluşan asit yağmurlarının ÖDA’ya etkileri gözlenmektedir.
Yangınlar başta kızılçam olmak üzere dağın güney taraflarındaki ormanlar için tehdit oluşturmaktadır. Bunda alanda süren mülkiyet tartışmalarının önemli bir rolü vardır.
Alanın güney kısmına Zeytinli Barajı yapımı planlanmıştır. Barajın alandaki biyolojik çeşitliliği nasıl etkileyeceği bilinmemektedir.
Havran ilçesinin dokuz kilometre doğusunda inşası devam eden Havran Barajı, Avrupa’nın en büyük yarasa kolonilerinden birinin bulunduğu İnönü Mağaraları’nı sular altında bırakacaktır.
Koruma Çalışmaları: Kaz Dağları kütlesinin Balıkesir ili sınırları içerisinde kalan güneybatısındaki 21 bin 453 ha alan 1994’te milli park ilan edilmiştir. Milli parkın uzun devre gelişme planı da yürürlüktedir. Alan sınırlarının genişletilmesi yönünde çalışmalar yürütülmektedir. Kaz Dağı göknarının geniş meşcerelerini korumak amacıyla bu bölge 1988 yılında tabiatı koruma alanı ilan edilmiştir. Ayrıca alan, Dünya Bankası desteğiyle hazırlanan Türkiye Bitki Genetik Çeşitliliğinin Yerinde Korunması Ulusal Eylem Planı çerçevesinde beş gen koruma ve yönetim alanından biri olarak belirlenmiştir.
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği, ÖDA’nın güney kısmındaki Küçükkuyu beldesinde Ekolojik Yaşam Uygulama ve Eğitim Merkezi inşa etmektedir.
Mehmetalan Köyü Turizm Kalkındırma ve Güzelleştirme Kooperatifi, ÖDA’nın güney kısmına planlanan Zeytinli Barajı’nın yapılmaması için çalışmalar yapmaktadır.
Yerel İlgi Sahipleri: Çanakkale Valiliği; Çanakkale Belediye Başkanlığı; 18 Mart Üniversitesi; İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Milli Parklar Baş Mühendisliği; Tarım İl Müdürlüğü; TEMA Çanakkale İl Temsilciliği; ÇABİSAK; Çanakkale Çevre Gönüllüleri Derneği; TROİA – İDA PLATFORMU; Yerel Gündem 21; Çanakkale Kuş Gözlem Topluluğu (Çanakkale Kuş); Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği; Mehmetalan Köyü Turizm Kalkındırma ve Güzelleştirme Kooperatifi.
Ahmet Gönüz, Serhat Kaya, Onur Kesici, Zuhal Ölmez, Şükrü Öner, Murat Türkeş