Bir Kadim Üretim Havzası olan Datça Bozburun Yarımadası’ndaki Taşlıca köyü.
Kadim Üretim Havzası nedir?
Ekosistemin içerisinde insanın herhangi bir canlı gibi davranarak gıda ihtiyacını temin ettiği alanlara Kadim Üretim Havzası (KÜH) denir. Kadim Üretim Havzaları’ndaki bu davranış biçimi; yiyecek sağlamış, temel ihtiyaçları gidermiş ve aynı zamanda gelenekleri, kültürleri oluşturmuştur. Bu yaşam biçimi bütün canlılarla paylaşılan ekosistemin devamlılığını da sağlamıştır. Tohumları toprağa ekerken söylenen eski bir Anadolu deyişi bu kadim davranış biçimini “Kurda, kuşa, aşa!” diyerek açıklamaktadır.
Nesiller boyunca toplumlar yaşam ihtiyaçları nedeniyle sayısız yenilik bulmuş ve çeşitli kadim üretim yöntemi geliştirmişlerdir. Bu yöntemler Kadim Üretim Havzaları’nın karakteristik özelliklerini ortaya çıkarmıştır.
Bu özelliklere göre Kadim Üretim Havzaları;
- Toplayıcı – derleyici kültürden kalıntılar barındıran alanlardır.
- Toprağın ve suyun işlenmesinin el emeğine dayalı olarak gerçekleştiği alanlardır.
- Havza içi döngülerle ve/veya dışarıdan asgari miktarda girdi sağlanarak hayatın idame edildiği alanlardır.
Kadim Üretim Havzaları içinde ürün ve üretim desenin çeşitliliği önemlidir. Bu anlamda havza içinde sadece insan eliyle yetiştirilmiş ürünler dışında kendiliğinden ekosistem içinde var olan ürünler de mevcuttur. Havza içinde yaşayan insanların derleme ve toplama becerileri bir kültür olarak devam eder. Bu toplama becerilerinin özünde, insanın da dahil olduğu ekosistemin devamlılığını sağlama anlayışı bulunmaktadır. Bundan dolayı hangi ürünün nasıl ve ne zaman toplanacağı nesiller boyunca aktarılmaya devam etmektedir. Üretim ve ürün döngüleriyle birlikte havzadaki yaşam biçimi de şekillenmektedir. Havza içerisinde toprağın ve su kaynaklarının işlenmesi el emeğine ve ortak kullanımına dayalıdır. Dışarıdan girdinin asgari düzeyde olduğu bu alanlarda harici girdileri minimumda tutarak üretimde birbirini besleyen bir döngü zinciri kurulmuştur.
Kadim Üretim Havzası Kriterleri
Kadim Üretim Havzaları; el emeğine dayalı işleme teknikleri, derleyici- toplayıcılığın devam ettiği ve kendine yeten havza yönetimi ile karakteristik özelliklere sahiptir. Bu alanların kullanımı ve ürün üretimi için temel kriterler belirlenmiştir. Bu kriterler;
- Havzanın doğal ekosistemini değiştirmeyen üretim tekniklerinin uygulanması
Kadim Üretim Havzaları’nda uygulanan üretim teknikleri, ekosistem bütünlüğünü değiştirmeyecek şekilde uygulanır. Denizel ve karasal ekosistem döngüsünü bozacak olan havza dışı harici girdiler (suni gübre, ot ve böcek zehirleri, hibrit tohum, vb.) kullanılmaz. Ürünlerin hasadı, el emeğine dayalı olan yöntemlerle yapılır. Bu havzalarda tarım ve hayvancılık gibi üretimler birbirini besleyen bir döngü şeklindedir.
- Üretimin yıl içinde ardışık olarak ve/veya yıllar içinde değişecek şekilde yapılması;
Kadim Üretim Havzaları’nda ürün deseninin çeşitli olması beklenir. Özelikle insan eliyle yetiştirilen ürünlerdeki tohum ve ırk çeşitliliği o alanın zenginliğinin göstergesidir. Havza içerisinde yıllara göre münavebeli arazi kullanımı sayesinde üretim biçimindeki ve ürün desenindeki çeşitlilik ortaya çıkar. Bu çeşitlilik, aynı zamanda havza ekosisteminin sağlığı ile paraleldir.
- Havzanın zengin bir biyolojik çeşitliliğe ev sahipliği yapması
Havza içerisinde insan, herhangi bir canlı gibi davranarak ekosistemin devamlılığını sağlayan uygun üretim kültürlerini oluşturur ve bu yöntemleri uygular. Bu sayede nesiller boyu havza içerisinde yaşayan canlılar alanda yapılan üretim biçimlerinden olumsuz etkilenmez ve biyolojik çeşitlilik korunur.
- Bölge halkının havzadaki üretim devamlılığını sağlayacak refaha sahip olması
Kadim Üretim Havzaları’nın devamlılığı için gerekli özelliklerden birisi de üretimin insani yönüdür. Üreticilerin refahı ve yaşam kalitesi ile bilginin kuşaklar arasında taşınması bu özelliğin önemli gerekliliklerinden biridir. Kadim Üretim Havzaları’nın bugüne kadar gelen geleneksel işleme ve ürün saklama metotları, doğayı okuma becerileri gibi yaşamsal değerde olan bilgilerin aktarıma devam etmesi için üreticilerin refah düzeylerinin ve yaşam kalitelerinin yüksek olması gerekmektedir.
- Havzanın coğrafi sınırlara göre kullanılması
Kadim Üretim Havzaları’nda üretim, coğrafyanın belirlediği sınırlara göre yapılır. Havza içerisindeki mülkiyet sınırları üretim biçimini etkilemez. Mülkiyet alanları teller ve yüksek duvarlar gibi yaşam alanlarını bölen sınırlarla çevrili değildir. Bu sayede havzadaki canlıların yaşam döngüleri olduğu gibi devam eder.
- Toplumsal yardımlaşma becerilerinin devam etmesi
Havza içerisindeki üreticiler arasında hasat, toprağı işlemek, kışlık ve yazlık hazırlıklar, ekim dikim gibi üretimler esnasında yardımlaşma geleneği devam eder. Bu toplumsal yardımlaşma yöntemi sayesinde havza dışı girdi en aza indirilir.
- Somut ve somut olmayan kültürel mirasın varlığı
Kadim Üretim Havzaları, sözlü gelenekler, gösteri sanatları, toplumsal ritüeller ve şenlikler, evren ve doğa ile ilgili bilgi, el sanatları gibi somut ve somut olmayan kültürel mirasla şekillenmiştir.
Bütün bu özelliklerinden hareketle Kadim Üretim Havzaları, hem biyolojik hem de kültürel çeşitlilik açısından korunması ve yaygınlaşması gereken doğal yaşam alanlarıdır.