MAR027-Ömerli Havzası-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : Çok Acil
Alanın Değişimi : Gerileme (-1)
Yüzölçümü : 58237 ha Yükseklik : 25 m – 530 m
Boylam : 29,46ºD İl(ler) : İstanbul, Kocaeli
Enlem : 41,01ºK İlçe(ler) : Şile, Ümraniye, Maltepe, Pendik, Gebze, Sultanbeyli, Kartal
Koruma Statüleri : Yok
Alanın Tanımı: Ömerli Havzası, İstanbul-Şile yolu üzerinde bulunur. ÖDA, Ömerli Baraj Gölü ile göl çevresindeki ve doğusundaki tepelerin üzerinde bozulmadan kalmış, yarı doğal orman ve fundalıkları içerir. Alanda Karadeniz kıyılarında yer alan nemli meşe ormanlarından asidik topraklar üzerini kaplayan fundalık alanlara ve Marmara Denizi’ne yakın bölgelerde Akdeniz makiliklerine doğru geçişler görülmektedir. ÖDA, İstanbul’un içme suyu ihtiyacının bir bölümünü sağlayan Ömerli Barajı’nı içinde bulundurmasına ve koruma altında olmasına rağmen yoğun yerleşim talebinin, ulaşım ve spor amaçlı faaliyetlerin tehdidi altındadır.
Habitatlar: ÖDA; ormanlar, fundalıklar ve fundalıklarla ilişkili mevsimsel asidik göller, çayırlıklar, kuru volkanik kayalıklardan oluşan bir mozaik özelliğini taşır. Ömerli Havzası dünya ölçeğinde tehlike altındaki fundalıkların en geniş ve en iyi korunmuş örneklerinden birini içerir. Havzanın güney yarısı, Doğu Avrupa ve Doğu Akdeniz bölgesindeki en büyük ve en iyi korunmuş fundalıkları içerir. Öte yandan, alandaki tepelerde Trakya meşe ve gürgen ormanlarının yanı sıra sınırlı bir alanda ve Türkiye’deki diğer popülasyonlarına göre çok daha alçak irtifada yetişen doğal karaçam (Pinus nigra ssp. pallasiana) topluluklarına da rastlanmaktadır.
Türler: ÖDA, barındırdığı fundalık ve mevsimsel asidik göllere özgü türlerin çeşitliliği nedeniyle bitki türleri açısından son derece zengindir. Alandaki fundalık toplulukları bazı bitki türlerinin doğal yayılış alanlarını çok uzağındaki kopuk popülasyonlarını barındırır. Alandaki 11 bitki taksonu ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bunların başında Amsonia orientalis, Cirsium polycephalum, Colchicum micranthum ve Crocus olivieri ssp. istanbulensis gelmektedir.
Alan, çobanaldatan (Caprimulgus europaeus) ve orman toygarı (Lullula arborea) gibi fundalıkları kullanan kuş türleri için önemlidir.
ÖDA içinde, AB ölçeğinde korunması gerekli bir çift yaşamlı türü olan pürtüklü semender (Triturus karelinii) bulunur.
Alanda yaşayan Bavius (Pseudophilotes bavius), Himalaya mavi kelebeği (Pseudophilotes vicrama) ve sarı lekeli zıpzıp (Thymelicus acteon) nesli bölgesel ölçekte tehlike altında olan kelebek türleridir.
Alan Kullanımı: Ömerli Havzası içinde yer alan Ömerli Barajı, İstanbul’un büyük ölçüde içme suyu ihtiyacını karşılamak amacıyla 1970’li yılların başından beri kullanılmaktadır. ÖDA, son on yılda gecekondular ve yasadışı konutlar başta olmak üzere öncelikli olarak konut yerleşimi amaçlı kullanılmaya başlanmış, mevcut kırsal yerleşimler, hayvancılık, süpürgecilik ve düşük ölçekte sürdürülen ormancılık faaliyetleri yok olmaya yüz tutmuştur.
Tehditler: ÖDA üzerindeki en ciddi tehdit, alanda artan yapılaşma talebidir. Son on yıl içerisinde alanda büyük ölçekli konut yatırımları yapılmış ve bu sebeple yasadışı arazi satışları ve mülkiyet değişiklikleri gerçekleşmiştir. Ayrıca alanda yaşayanlar, ilgili kurumlar ve yatırımcılar arasında süregelen mülkiyet davaları halen çözüme kavuşmadığı gibi gecekondu yapılaşmaları ve imar ıslah çalışmaları alandaki fundalıkların büyük ölçüde tahribine sebep olmuştur.
ÖDA’ da ki koruma amaçlı ağaçlandırma kampanyaları farkında olunmadan nadir habitat ve canlı türlerinin kaybına sebep olmuştur. Diğer tehdit ise Formula 1 gibi büyük ölçekli sportif faaliyetlerdir. Formula 1 için alana açılan yeni yollar alanın doğal yapısını geri dönüşümsüz bozmuştur.
Koruma Çalışmaları: ÖDA, 1999 – 2002 yılları arasında Doğal Hayatı Koruma Derneği önderliğinde 76 kurumun katıldığı çok yönlü ve uzun soluklu bir savunma çalışmasına sahne olmuştur. Alanda 760 konutluk dev bir yatırım için dayanak teşkil eden karar ve düzenlemelere Şehir Plancıları Odası ve Mimarlar Odası tarafından açılan davalar neticesinde yapılaşma girişimi durdurulmuş ve ilgili yönetmelik maddeleri İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi kararıyla iptal edilmiştir.
Alan uzun bir süre için İstanbul Su Girişimi adını taşıyan ve havzada etkin tarafları bir araya getiren bir inisiyatif tarafından izlemeye alınmıştır.
Yerel İlgi Sahipleri: Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Doğa Koruma Daire Başkanlığı; İstanbul Büyükşehir Belediyesi; Ömerli Belediyesi; Sultanbeyli Belediyesi; TMMOB Şehir Plancıları Odası; TÜBİTAK MAM; İstanbul’un Su Girişimi; İstanbul Kuş Gözlem Topluluğu; Ömerli Doğa Koruma ve Yaşatma Derneği; Doğal Hayatı Koruma Derneği.
Gökmen Yalçın