Manyas Gölü Fotoğraf: Alper Tüydeş
Önemli Kuş Alanları, kuş türlerinin nesillerini sürdürebilmeleri için, özel anlam taşıyan coğrafyalardır. Önemli Kuş Alanları uluslararası ölçekte öneme sahip olup, kuşların diğer canlı ve ekosistemlerle birlikte devamlılığını sağlamayı amaçlamaktadır. Bu alanlar, BirdLife International tarafından geliştirilen bilimsel kriterlere göre seçilmektedir. Önemli Kuş Alanı (ÖKA) kavramı altındaki iki ana yaklaşımdan biri olan hassaslık (vulnerability) kriteri, nesli dünya ölçeğinde tehlike altında bulunan kuş türlerinin önemli popülasyonlarının barındığı alanların belirlemesinde kullanılmaktadır. Diğer kriter ise benzersizlik (irreplaceability) kriteridir. Bu kriter dar yayılışlı türler, tek bir biyoma bağımlı türler ve yoğunlaşan türler için önem taşıyan alanları belirlemek için kullanılmaktadır.
Türkiye’de ilk Önemli Kuş Alanı (ÖKA) envanteri 1980’lerin sonuna doğru yapılmış ve 78 ÖKA belirlenmiştir (Ertan ve ark. 1989). İkincisi 1990’ların sonuna doğru 97 ÖKA’yı kapsayacak şekilde geliştirilmiştir (Magnin ve Yarar 1997). Sonraları bu bilgiler güncellenip “Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları 2004 Güncellemesi” adında özet bir envanter olarak yayınlanmıştır (Kılıç ve Eken 2004). Bu güncellemeyle ÖKA sayısı 184’e yükselmiştir. Şüphesiz bu sayının artışındaki en büyük etkenler Türkiye’de kuşlara yönelik bilimsel araştırmaların ve kuş gözlemcisi sayısının artışıdır. ÖKA’lar yalnızca kuşlar için değil, barındırdığı diğer canlı topluluklarına da ev sahipliği yapmasıyla Anadolu’nun korumada öncelikli yaşam alanları için emsal teşkil etmektedir.
ÖKA’lar hakkında daha kapsamlı bilgiler ise Doğa Derneği tarafından geliştirilen Önemli Doğa Alanları (ÖDA) kitabında yayınlanmıştır. ÖKA çalışmaları kapsamında elde edilen deneyimler, bu çalışmayla, kuşlarla birlikte bitkiler, memeliler, sürüngenler, çift yaşamlılar, iç su balıkları, kelebekler ve kızböceklerini içerecek şekilde genişletilmiştir. ÖDA çalışmasının temeli, canlı türlerinin, sağlıklı topluluklar oluşturup, yaşam döngülerini devam ettirmelerine dayanmaktadır (Eken ve ark. 2006).
Doğa Derneği’nin Anadolu genelindeki koruma çalışmaları, ÖKA’ların ve ÖDA’ların belirlenmesini ve envanterlerinin hazırlanmasını, alanların kuş gözlemcileri ve topluluklarıyla birlikte izlenmesini, alanların tanıtılmasını ve alanlardaki yasa dışı girişimlere karşı savunma çalışmalarını kapsamaktadır. Halihazırda Türkiye’de 184 ÖKA tanımlanmış olmakla birlikte, 2018 yılında başlayan ÖKA güncelleme projesi sonucunda bu sayının artacağı tahmin edilmektedir.
ÖKA kriterlerinin özeti
A. Küresel Ölçekte Önemli Alanlar
A1: Alan, nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan kuş türlerinden (CR, EN, VU, NT) bir ya da daha fazlasını önemli
sayılarda ve düzenli olarak barındırır.
A2: Alan, dünya dağılışı 50 bin kilometrekareden daha küçük olan bir ya da daha çok dar yayılışlı türün önemli bir
popülasyonunu barındırır.
A3: Alan, dünya popülasyonlarının tamamı ya da büyük bir bölümü tek bir biyom içinde yaşayan kuş türlerinin önemli birliklerini içerir.
A4: Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç kuş türünün dünya popülasyonunun %1’inden fazlasını düzenli olarak barındırır.
B. Avrupa Ölçeğinde Önemli Alanlar
B1: Alan, belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç su kuşu türünün, göç yolu ya da başka bir belirgin alt popülasyonunun %1’inden fazlasını düzenli olarak barındırır.
B2/3: Alan, nesli Avrupa ölçeğinde koruma önceliğine sahip olan bir tür için ülkedeki en önemli alanlardan biridir.
C. Avrupa Birliği Ölçeğinde Önemli Alanlar
TÜİK’in belirlediği her NUTS bölgesindeki önemli beş alandan
biri.
Önemli Kuş Alanları Eşik Değerleri
Kaynakça
Kılıç DT ve Eken G. (2004). Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları 2004 güncellemesi. Ankara: Doğa Derneği.
Eken G, Bozdoğan M, İsfendiyaroğlu S, Kılıç DT, ve Lise Y. (Ed.) (2006) Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları. Ankara: Doğa Derneği.
Ertan A, Kılıç A, Kasparek M. (1989). Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları. İstanbul: Doğal Hayatı Koruma Derneği.
Yarar M ve Magnin G. (1997). Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları. İstanbul: Doğal Hayatı Koruma Derneği.