Salda Gölü Fotoğraf: Cüneyt Oğuztüzün
Özet
Salda Gölü, Burdur Gölleri Havzası içinde bulunan Salda Gölü alt havzası içinde ve Göller Yöresi’nin güneybatısında yer alır. Yer yer seyrelmiş çam ve meşe ormanlarının kapladığı kireçtaşı ve serpantin yamaçlarla çevrilidir. Kıyısında küçük alüvyal ovalar yer alır. Suyu hafif tektonik bir göldür ve 184 metreye varan derinliği ile Türkiye’nin en derin göllerinden biridir. Salda Gölü az tuzlu, yüksek alkalinli bir göldür. Göl turkuaz rengini göl tabanını oluşturan stromatolit adı verilen arkaik dönemde oluşmaya başlamış ve oluşumu hala devam eden bakteriyel kökenli beyaz kayaçlardan alır. Barındırdığı endemik türler ile Önemli Bitki Alanı (ÖBA), Önemli Doğa Alanı (ÖDA) ve Önemli Kuş Alanı (ÖKA) kriterlerini sağlayan uluslararası öneme sahip bir sulak alandır. Bir sığırkuyruğu türü olan Verbascum dudleyanum ve Verbascum flabellifolium’un yaşam alanı gölün güney kıyıları ile sınırlıdır. Göl, nesli küresel ölçekte tehlike altında olan dikkuyruk (Oxyura leucocephala) ile ÖKA statüsünü, Salda dişlisazancığı (Aphanius anatoliae) ve göle endemik olan Aphanius saldae ile birlikte ise ÖDA statüsünü kazanmıştır. Etrafında az sayıda yerleşim bulunan göl kıyıları yöredeki önemli turizm merkezlerinden biridir. (Eken ve ark. 2006).
Coğrafya
Salda Gölü alt havzası, Türkiye jeolojisinde Isparta büklümü olarak adlandırılan yapının batı kısmında yer almaktadır. Göl, 2 milyon yıl önce antiklinal sahasında olan ve kıvrım eksenlerinin alçaldığı çöküntü havzasında çevre sularının toplanmasıyla meydana gelmiştir. Gölün doğu ve batısı dik kıyılarla çevrilidir. Göl, Yeşilova ilçesinin hemen kuzeybatısında ve ilçeye 4 kilometre mesafede yer alır. Kuzeyde Doğanbaba, güneybatıda Salda Köyü ve güneydoğuda Kayadibi köyleri civarında göl kıyıları daha alçaktır ve bu kısımlar birikme sahalarıdır (T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı 2013). Güneyde Eşeler Dağları ve doğuda Kayadibi Taşı ile çevrelenmiştir.
Salda Gölü 6,8 kilometre eninde, 9,186 kilometre uzunluğundadır ve Türkiye’nin en derin göllerinden biridir (maksimum 184 metre). Gölden akarsu çıkışı bulunmadığı için kapalı havza gölüdür. Salda Gölü, normal şartlarda sürekli olan Karakova (Salda), Köpek, Doğanbaba, Değirmendere Dereleri ve mevsimsel olan Kuruçay, Karanlık ve Kayadibi Dereleri’yle içinde bulunduğu tektonik çukurun etrafında bulunan düdenlerden göle ulaşan yeraltısularıyla, doğrudan kapalı alt havza sınırları içerisine düşen yağışların yüzeysel akıma geçmesi ve üzerine düşen yağışlarla beslenmekte; buharlaşma ile su kaybetmektedir. Göldeki su seviyesi ve alanı, yağışlara ve gölü besleyen akarsular üzerine yapılan barajların tuttukları su hacmine bağlı olarak, yıllara ve mevsimlere göre değişiklikler göstermektedir.
Habitatlar ve Alan Kullanımı
Salda Gölü alt havzasında bulunan araziler, hazine, özel mülkiyet ve köy tüzel kişiliği mülkiyetindedir. Sulak alanlar, orman alanları ve dağ bozkır alanları tüm alt havzanın %77,85’ini kaplayan hazine arazileri içerisinde yer almaktadır. Sulu ve kuru tarım alanları (alt havzanın %20,84’ü) yerleşim alanlarının dışında kalan özel şahıs arazilerinde bulunmaktadır (T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı 2013). Alanın kuzeybatısında ve güney kısmında yer alan Eşeler Dağları’nda karaçam (Pinus nigra ssp. pallasiana) ve meşe (Quescus pubescens) ormanları bulunur. Tahıllar, üzüm, meyve, sebze, badem, şeker pancarı ana tarımsal üretim ürünlerindendir.Doğal sit alanı ise tuzlu göl ve etrafındaki dar kıyı şeridinden oluşur ve bu alanın tamamı devletin tasarrufu altındadır.
Dikkuyruk Fotoğraf: Ali Şenel
Biyoçeşitlilik
Salda Gölü oligotrofik özellikte, çok yüksek alkalin ve sert su yapısında bir göldür. Salda Gölü ve çevresinde sulak alan, kumul, orman, dağ bozkırı, kayalık, tarım ve yerleşim ekosistemleri bulunur. (T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı 2013).
Salda Gölü bitkiler açısından zengin bir göldür. Alanda 18 bitki taksonu ÖDA ve ÖBA kriterlerini sağlamaktadır. Bunlardan bir tür sığırkuyruğu olan Verbascum dudleyanum ve Verbascum flabellifolium türlerinin bilinen dünya dağılımları alanın güney kıyılarıyla sınırlıdır. Kızılçam, Anadolu karaçamı, ardıç türleri Salda Gölü’nün etrafındaki yer yer seyrek orman ekosistemini oluşturur.
Salda Gölü alt havzası sakarmeke, elmabaş patka, yeşilbaş, çamurcun gibi pek çok kuş türü için kışlama ve üreme alanıdır. Nesli dünya ölçeğinde tehlike altında bulunan dikkuyruk ördeklerinin (Oxyura leucocephala) önemli kışlama alanıdır.
Bitki ve kuş türlerinin yanı sıra iç su balıkları açısından da önemlidir. Anadolu’ya endemik üç balık türü alanda yaşamaktadır. Nesli dünya ölçeğinde tehlike altında bulunan Aphanius anatoliae bu türlerden birisidir.
Salda Gölü’nde Önemli Doğa Alanı (ÖDA) Kriterlerini Sağlayan Türler
Kadim Üretim Yöntemleri
Salda havzası içerisinde özellikle susuz olarak yetiştirilen ürünler bulunmaktadır. Bölgenin iklim şartlarına uyum sağlamış kavun, karpuz, nohut, anason, haşhaş yetiştirilmektedir.
Bunun yanı sıra bağcılık “ırkazi” cinsi yerli bir üzümden yapılmaktadır. Yağmur suyuna dayalı bu üretim biçimleri arasında aynı zamanda hayvancılık da yer almaktadır. Bölgeye özgü bir tür olan Honamlı keçisi oldukça yaygındır. Salda civarında aynı zamanda yerli tohumdan ve yağmura dayalı üretilen çörek otu da bulunmaktadır. Lavantacılık bu bölgede yeni yeni yapılmaya başlanan bir üretim biçimidir. Havzadaki köylerde kerpiç, taş yığma evler ve kerpiç, sazdan yapılma ağıllar işlevini devam ettirmektedir.
Tehditler
Alan içerisinde tehdit oluşturan unsurların başında tarım faaliyetleri için su rejimine yapılan müdahaleler bulunmaktadır. Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından gölü besleyen su kaynaklarından birisi olan Değirmen Deresi üzerindeki Yeşilova Değirmendere Göleti ve Sulama Projesi’nin bir kısmı tamamlanmış olup projenin alandaki olası etkisi yeterince bilinmemektedir. Alandaki bir diğer tehdit, yerleşim birimlerinin ve turistik tesislerin baskısıdır. Göl kıyısındaki yapılaşma özelikle dar yayılışlı bitki türlerini tehdit etmektedir. Yerleşim birimlerinin atıkları gölde kirliliğe neden olmaktadır.
Salda Gölü Yönetim Planı’nın olmaması alanın etkin yönetimi ve korunmasının önünde bir engel olarak görülebilir.
Korunan Alanlar
Gölün güney kısmında 12 hektarlık bir alanda Salda Gölü Tabiat Parkı bulunmaktadır. Salda Gölü Tabiat Parkı’nın korunması ve yönetiminde ana sorumlu kurum Orman ve Su İşleri Bakanlığı VI. Bölge Müdürlüğü, Burdur Şube Müdürlüğü’dür.
Salda Gölü Sulak Alanı 1. Derece Doğal Sit alanıdır ve bu bölgeler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Burdur İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü’nün de sorumluluk alanındadır. Gölün güney kıyıları Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi’dir ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın da sorumluluk alanındadır. Gölün güneybatısında kalan alan ise Düden Koruma Alanı statüsündedir.
Koruma Çalışmaları
Alan kuş gözlemcileri tarafından izlenmektedir ve göle endemik olan Salda dişli sazancığı (Aphanius saldae) için yapılan çalışmalar devam etmektedir.
Doğa Derneği’nin Faaliyetleri
Doğa Derneği, Kış Ortası Su Kuşu Sayımı (KOSKS) çalışmasını Salda Gölü’nde her sene gerçekleştirmektedir. Dernek gölün su kaynakları üzerine yapılan barajların etkileri üzerine çalışmalar yapmış ve gölde yaşayan endemik balık türlerini araştırmıştır. Doğa Derneği her ay düzenli olarak gölün farklı noktalarından su analizleri (asitlik oranı, sıcaklık, oksijen oranı, tuzluluk oranı) gerçekleştirmektedir.
Kaynakça
Eken G, Bozdoğan M, İsfendiyaroğlu S, Kılıç DT, ve Lise Y. (Ed.) (2006) Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları. Ankara: Doğa Derneği.
T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı – Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü (2013) Salda Gölü
Yarar, M. & Magnin, G. (1997) Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları, Doğal Hayatı Koruma Derneği
Haberler
http://seyahat.mynet.com/marsin-sirri-saldada-1186370