EGE010-Dilek Yarımadası-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : İzlenmesi Gerekli
Alanın Değişimi : Aynı (0)
Yüzölçümü : 28706 ha Yükseklik : 0 m – 1237 m
Boylam : 27,20ºD İl(ler) : Aydın
Enlem : 37,68ºK İlçe(ler) : Söke, Kuşadası
Koruma Statüleri : Milli park, doğal sit alanı
Alanın Tanımı: ÖDA, Aydın ilinin 75 kilometre güney batısında Söke ve Kuşadası ilçe sınırları içinde kalır. Samsun Dağı’nın Ege Denizi’ne doğru uzanan kıyıdan ortalama 20 kilometre uzunluğundaki kısmı Dilek Yarımadası olarak adlandırılır. Sarp dağlık yapısından dolayı Akdeniz bitki örtüsünün en iyi korunmuş örneklerine sahiptir. Yarımadanın doğusunda kalan yarısı, dağlık ve engebelik bir coğrafi yapı arz ederken, batısı nispeten daha alçak tepelere ve hatta Dip Burun’a doğru düzlüklere sahiptir. Kıyılarında hiçbir yerleşim alanı olmamasının yanı sıra, birçok noktada kıyıya karadan ulaşmak mümkün değildir. Kıyı yapısı genellikle kayalık özellik göstermekle birlikte yarımada genelinde birkaç çakıllı kumsal bulunmaktadır. Alanın batı kıyılarında altı küçük adacık bulunur.
Habitatlar: Düşük irtifalarda kızılçam (Pinus brutia), sandal, kocayemiş gibi Akdeniz florasına ait bitkiler baskın konumdayken daha yüksek bölgelerde çeşitli meşe türleri ve karaçamlardan oluşan orman toplulukları yer alır. Vadilerde çınar ve servi ağaçları kızılçamla karışık bir örtü oluşturur. Vadi tabanlarında Avrupa Sibirya bitki coğrafyasına ait bazı ağaç türlerinin kalıntı topluluklularına rastlanır. Açık deniz bandıyla çevrili ÖDA’nın kıyı şeridinde kayalık alanlar, yer yer kumullar ve altı küçük ada bulunur.
Türler: Alanda endemik ve dar yayılışlı birçok bitki türü bulunmaktadır. ÖDA, Helichrysum heywoodianum ve Malope anatolica bitki türlerinin dünyada bilinen tek yaşam alanıdır.
Dağılışları büyük ölçüde Akdeniz havzasıyla sınırlı kızıl kirazkuşu (Emberiza caesia), zeytin mukallidi (Hippolais olivetorum), karaboğazlı ötleğen (Sylvia rüpelli) ve Anadolu sıvacısının (Sitta krueperi) bölgede önemli üreme popülasyonları bulunmaktadır. Türkiye’nin en nadir yırtıcılarından tavşancıl (Hieratus fasciatus) da alanda üreyen nadir türler arasında yer almaktadır.
Yarımadanın tüm kıyıları dünyanın en nadir deniz memelilerinden biri olan Akdeniz foku (Monachus monachus) için önde gelen yaşam alanlarındandır. Karakulak (Caracal caracal) ve vaşak (Lynx lynx) alanda az sayıda bulunan diğer önemli memeli türleridir.
Alan Kullanımı: 1997 yılında tamamlanan Milli Park Uzun Devreli Gelişme Planı kararlarına göre yarımadanın koruma ve kullanma fonksiyonları dengelenmektedir. Milli Park içerisinde günübirlik kullanım alanları dışında konaklama birimi yoktur. Daha çok yaz ayları olmak üzere, günübirlik kullanımın en fazla olduğu alanlar yarımadanın kuzeyinde Kalamaki bölgesindeki plajlardır. Koruma alanı içindeki Doğanbey köyü geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır.
Tehditler: Milli Park sınırları dışında kalan alanlarda turizm ve ikincil konut yapılaşması en ciddi sorunlardan biridir.
Orman yangınları çevredeki diğer tüm alanlar gibi önemli bir sorundur. Bunun dışında karayolları ve sulama kanalları gibi alanın doğal yapısına dikkate almadan yapılan altyapı çalışmaları bölgedeki yaban hayatı popülasyonlarının bölünmesine ve parçalanmasına neden olmaktadır.
Yasadışı ağaç kesimi, doğadan aromatik bitkilerin toplanması, kaçak su ürünleri ve kara avcılığı alandaki diğer sorunlardır. Son günlerde gündeme gelen yeni alanların turizm amaçlı olarak imara açılması çabaları ve turizm tesisleri, alanın geri dönüşsüz bir şekilde yok olmasına neden olabilir.
Koruma Çalışmaları: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından 1997 yılında Dilek Yarımadası ve Büyük Menderes Deltası Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı yürürlüğe konmuştur. Alanda bir ziyaretçi tanıtım merkezi bulunmaktadır. Bölgede Türkiye’deki ilk eko-turizm uygulamalarından biri Ekosistemi Koruma ve Doğa Sporları Derneği işbirliğiyle hayata geçirilmektedir.
Bunun dışında geçtiğimiz yıllarda Doğa Derneği’nin katkılarıyla çocuklara yönelik çevre eğitimi çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
SAD-AFAG’ın 1996 ve 1997 yıllarında alanla ilgili yaptığı çalışmalar neticesinde, yarımadanın güney sahillerinde başlatılan stabilize yol çalışması durdurulmuştur. ÖDA’nın Avrupa korunan alanlar ağına (Pan Parks) dahil edilmesi için çalışmalar yürütülmektedir.
Yerel İlgi Sahipleri: Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Doğa Koruma Daire Başkanlığı; Aydın İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü; Doğa Koruma ve Milli Parklar Kuşadası Mühendisliği; Doğa Derneği; Ekosistemi Koruma ve Doğa Sporları Derneği; Sualtı Araştırmaları Derneği – AFAG.
İstemihan M. Kahraman, Cem Orkun Kıraç, Hakan Körbalta