MAR023-Boğaziçi-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : Korumaya Bağımlı
Alanın Değişimi : Gerileme (-1)
Yüzölçümü : 55631 ha Yükseklik : 0 m – 400 m
Boylam : 29,12ºD İl(ler) : İstanbul
Enlem : 41,16ºK
İlçe(ler) : Eyüp, Sarıyer, Beykoz, Şile, Şişli, Ümraniye, Kağıthane, Beşiktaş, Üsküdar, Beyoğlu, Fatih, Zeytinburnu, Eminönü, Kadıköy
Koruma Statüleri : Tabiatı koruma alanı, tabiat parkı, yaban hayatı geliştirme sahası, Boğaziçi Kanunu
Alanın Tanımı: Boğaziçi; İstanbul Boğazı, Belgrat Ormanı ve Polonezköy Tabiat Parkı ile etrafındaki ormanlık alandan oluşur. Alan, deniz kıyısındaki kumullar, kayalıklar, maki toplulukları, meralar, ormanlar ve gölleri içerir. Boğazın Anadolu yakasının kuzeyinde Riva Çayı’nın deltası ve deltanın açıklarında bir küçük ada bulunur. Kuş göçü için büyük önem taşıyan İstanbul şehir merkezinin bir kısmı, özellikle Haliç bölgesi, alanın sınırları içinde yer almaktadır. ÖDA, Türkiye’de kuş göçünün en iyi izlenebildiği alanlardan biridir. Boğaziçi’nin kültürel ve tarihi değerlerini ve doğal güzelliklerini kamu yararı gözetilerek korumak, geliştirmek ve yapılaşmayı sınırlamak için özel Boğaziçi Kanunu bulunmaktadır.
Habitatlar: ÖDA, son derece zengin ve çeşitli habitatlara ev sahipliği yapar. Alan; açık deniz alanı, deniz kıyısı maki toplulukları, meralar, kayalıklar, kumul ve sazlıklar, kayın-meşe-gürgen ormanı ve asit karakterli gölleri içerir. ÖDA’nın kuzeydeki önemli kısmı yaprak döken ormanlarla kaplıdır. İstanbul Boğazı, yeryüzündeki nadir coğrafi oluşumlardan biridir ve bu nedenle kendine özgü bir yaşam alanıdır.
Türler: Alanda yaşayan 24 bitki taksonu ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Bunlar arasında Cirsium polycephalum, Symphytum pseudobulbosum ve Verbascum degnii en nadir ve hassas türlere örnektir.
Dünyanın en önemli kuş göçü yoğunlaşma alanlarından biri olan ÖDA, yüzbinlerce su kuşu, yırtıcı ve ötücü kuş türüne göç döneminde ev sahipliği yapar. Alan, küçük orman kartalı (Aquila pomarina), yılan kartalı (Circaetus gallicus), küçük kartal (Hieraaetus pennatus), kara çaylak (Milvus migrans), leylek (Ciconia ciconia) ve kara leylek (Ciconia nigra) gibi süzülen kuşların büyük göç nüfusunu barındırır. Alanda binlerce karabatak (Phalacrocorax carbo), karabaş martı (Larus ridibundus) ve gümüş martı (Larus cachinnans michahellis) kışlamaktadır. ÖDA’daki yerleşim alanları gümüş martı, ormanlar ise küçük yeşil ağaçkakan (Picus canus) gibi nadir orman türleri için önemli üreme alanlarıdır. İstanbul Boğazı’nın en yaygın türü olan yelkovanların (Puffinus yelkouan) nerede üredikleri bugüne kadar saptanamamıştır.
ÖDA, Karadeniz köstebeği (Talpa levantis) ve afalina (Tursiops truncatus) adında bir yunus türü için önemlidir. Nesli küresel ölçekte tehlikede olan tosbağa (Testudo graeca), özellikle Akdeniz’e özgü ormanlar ve yarıkuru çalılıklarda bulunur.
ÖDA, yalancı apollo adlı kelebek türünün nesli tehlike altında ve ülkemize endemik bir alttürünü (Archon apollinus nikodemusi) barındırır. Alandaki bölgesel ölçekte tehlike altında olan ve ÖDA kriterlerini sağlayan kelebek türlerinin arasında büyük korubeni (Glaucopsyche arion) ve bavius (Pseudophilotes bavius) yer alır.
Alan Kullanımı: ÖDA, uluslararası deniz ticareti için önemli bir geçiş kapısıdır ve Karadeniz’i Akdeniz’e bağlamaktadır.
Boğaziçi, Türkiye’nin en büyük ve yoğun yerleşim alanı olan İstanbul’un merkezinde konumlanmıştır ve bu nedenle metropol yaşamının her türlü etkisi altındadır. Alanın kuzey yarısında ormancılık ile az miktarda hayvancılık ve tarım faaliyetleri yapılmaktadır. Bölgenin dünya ölçeğinde önemli bir kuş göç noktası olması ÖDA’yı geçmişten bu yana hem yabancı hem de yerli kuş gözlemcileri için önemli bir odak noktası haline getirmiştir.
Tehditler: ÖDA, plansız yapılaşma sorununun en yoğun olarak yaşandığı yerdir. Alanın doğal habitatları yoğun yapılaşma baskısıyla büyük ölçüde tehdit altındadır. Kenti büyük risk altına sokan petrol ve doğalgaz taşımacılık faaliyetleri önemli sorunlardan biridir.
Alandaki çok sayıda tehdit arasında özellikle uzun süre sivil toplum örgütlerinin gündemini oluşturan üçüncü boğaz köprüsü gelir. Köprü, yeni yerleşimlerin oluşmasını başlatarak ÖDA’nın geleceği için büyük tehdit oluşturacaktır.
Koruma Çalışmaları: Boğaziçi Kanunu, 1983 yılında öncelikle Boğaziçi kıyılarını seyreden alanlarda gecekondu ve benzeri yapılaşma tehdidini uzaklaştırmak ve kültürel ve doğal zenginliklerin zarar görmesini engellemek amacıyla hazırlanmıştır.
İstanbul merkezli pek çok sivil toplum alandaki farklı sorunların çözülmesi için çalışmaktadır.
Yerel İlgi Sahipleri: Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü; İstanbul Valiliği; İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü; 1 No’lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu; İstanbul İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; İstanbul Büyükşehir Belediyesi; Beykoz Belediyesi; Şişli Belediyesi; TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Şubesi; TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi; İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi; İstanbul Kuş Gözlem Topluluğu; İnsan Yerleşimleri Derneği; Doğa ile Barış Derneği.
Gökmen Yalçın