DOG069-Şemdinli Vadisi-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : İzlenmesi Gerekli
Alanın Değişimi : Aynı (0)
Yüzölçümü : 127887 ha Yükseklik : 610 m – 3523 m
Boylam : 44,49ºD İl(ler) : Hakkâri
Enlem : 37,21ºK İlçe(ler) : Şemdinli
Koruma Statüleri : Yok
Alanın Tanımı: Türkiye’nin en güneydoğu ucunda bulunan Şemdinli Vadisi, güneyde Irak ve doğuda İran sınırlarıyla çevrilidir. Alanın kuzey sınırı kabaca doğuda Şehidan Dağı’ndan İkiyaka Dağı’nın eteklerindeki Meşelik’e kadar çekilen çizgiyi takip eder. ÖDA, geniş bir alana yayılır ve birbirine paralel Şemdinli ve Hacıbey çaylarının yukarı kısımlarını ve bu çayların oluşturduğu derin vadileri içerir. Alandaki önemli yükseltiler Şehidan Dağı, Çimen Dağı ve Karadağ’dır. İkiyaka Dağları ÖDA’nın kuzeybatısında kalır. Vadide kalkerli yapı nedeniyle çok sayıda mağara bulunur.
Alanın alçak ve yüksek kesimleri arasında iklim büyük farklar gösterir. Vadinin güneyinde, Irak sınırına yakın olan bölgelerde iklim daha yumuşak olduğu için burada önemli miktarda sebze yetiştirilir.
Habitatlar: Alan, büyük oranda meşe ormanlarıyla kaplıdır. Meşelik alanlar çoğunlukla vadilerin yamaçlarında uzanır ve alanın engebeli ve dar yapısı nedeniyle oldukça sağlıklı durumdadır. Meşe ormanları daha yükseklerde yer yer ağaçlı bozkır şeklini alır. Yaklaşık 2500 metreye kadar çıkabilen meşe ormanları bu yükseklikten sonra yerini dağ bozkırlarına bırakır.
Türler: Alanda ÖDA kriterini sağlayan 18 bitki türü bulunur ve bunların dokuzu Türkiye’ye endemiktir. Ağlayan gelin (Şemdinli lalesi) (Fritillaria imperialis), dünya üzerinde yaygın bir tür olduğundan ÖDA kriterlerini sağlamamakla birlikte alanın korunması için bayrak tür işlevi görmektedir.
Vadi kuşlar açısından da oldukça önemlidir. Alanda sakallı akbaba (Gypaetus barbatus), kızıl akbaba (Gyps fulvus), puhu (Bubo bubo), çobanaldatan (Caprimulgus europaeus) gibi nesli bölgesel ölçekte tehlikedeki türler üremektedir.
ÖDA, dar yayılışlı ve nesli dünya ölçeğinde tehlikedeki Urmiye semenderinin (Neurergus crocatus) önemli yaşam alanlarından biridir. Alanda ÖDA kriterlerini sağlayan türler arasında dar yayılışlı Acem köstebeği de (Talpa davidiana) yer almaktadır.
Alan Kullanımı: Alanda özellikle yüksek kesimlerde hayvancılık; alçak bölgelerde ve vadi içlerinde ise ağaç kesimi, sebze tarımı ve arıcılık yapılmaktadır.
Tehditler: Az miktarda olmakla birlikte soğanlı bitkiler doğadan toplanıp yurtdışına satılmaktadır.
Koruma Çalışmaları: Alanda yapılan herhangi bir koruma çalışması yoktur.
Yerel İlgi Sahipleri: Hakkâri Valiliği; Hakkâri İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Hakkâri Doğa Tarihi Güzelliklerini ve Ters Lale Koruma Derneği; Yedi Başak Derneği.
Burcu Meltem Arık