DOG001-Tohma Vadisi-Önemli Doğa Alanları Kitabı
Koruma Önceliği : Korumaya Bağımlı
Alanın Değişimi : Aynı (0)
Yüzölçümü : 79704 ha Yükseklik : 920 m – 1980 m
Boylam : 37,44ºD İl(ler) : Malatya, Sivas
Enlem : 38,60ºK İlçe(ler) : Gürün, Darende, Akçadağ
Koruma Statüleri : Doğal sit alanı
Alanın Tanımı: Alanın büyük kısmı Malatya il sınırları içerisinde olup Gürün-Darende ilçelerinin arasında kalan Tohma Çayı’nı ve etrafındaki bozkırları içerisine alır. Vadi Sivas topraklarından iki kol halinde başlayıp Malatya üzerinden Fırat Vadisi’ne doğru geniş bir oluk oluşturmaktadır. Vadideki kayalar yonga şeklindeki levhaların üst üste gelmesi ile oluşmuştur. Alanın en önemli özelliği jipsli tepeler ve kireçtaşlarından oluşmasıdır. Vadinin her iki yamacında yüksekliği yer yer 300–350 metreyi bulan kireçtaşı kayaları bulunmaktadır. ÖDA’da insanlar tarafından yapılmış mağaralara da rastlanmaktadır. Gürün yakınlarında Gökpınar Gölü adlı küçük sulakalan bulunmaktadır.
Habitatlar: Vadideki en yaygın bitki örtüsü kireçtaşı ve jipsli tepeler üzerindeki bozkır alanlarıdır. Gökpınar Gölü’nün çevresindeki çayırlıklarda zengin bataklık ve nadir türler içeren sucul bitki toplulukları bulunmaktadır. Vadi içerisinde elma ve kayısı başta olmak üzere meyve ağaçlarına, kavak ve söğütlüklere ve kuşburnu ve iğde çalılıklarına rastlanmaktadır. Alanda kısmen buğday ve nohut tarımı yapılmaktadır.
Türler: Alan son derece önemli bitki türlerini barındırmaktadır. Ülkemize endemik 68 bitki tür veya alttürü ÖDA kriterlerini sağlamaktadır. Nesli dünya ölçeğinde tehlike altındaki Scrophularia gypsicola, Gypsophila leucochlaena, Centaurea brevifimriata, Arenaria sivasica’nın bilinen dünya dağılımı sadece Tohma Vadisi ile sınırlıdır.
ÖDA, nesli bölgesel ölçekte tehlike altında olan yedi kelebek türüne ev sahipliği yapar.
Kuşlar açısından da öncelikli bir bölge olan ÖDA’da, küçük kerkenez (Falco naumanni) ve küçük akbaba (Neophron percnopterus) üremektedir.
Alan aynı zamanda Türkiye’ye endemik yünlü yediuyurun (Dryomys laniger) Türkiye’deki önemli yaşam alanlarından biridir.
Alan Kullanımı: Vadi boyunca irili ufaklı pek çok yerleşim yeri mevcuttur. Meyvecilik ve sebzecilik ÖDA’daki temel insan faaliyetleridir. Vadi tabanından tepelere doğru uzanan kuru arazilerde ise tahıl tarımı yapılmaktadır. Tepelerde küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Kışlık yakacak ve yem temini için yer yer meşe ve söğüt kesimi yapılmaktadır. Gökpınar Gölü popüler bir mesire yeridir.
Tehditler: Alandaki en büyük tehditler Çatalbahçe ve Hacılar baraj projeleri ile Hacılar, Yazıköy, Çatalbahçe ve Kaynarca sulama projeleridir. Sulama projeleri tamamladığında ÖDA içinde yaklaşık 2232 ha büyüklüğünde bir alan sulu tarıma açılacak ve doğal bitki örtüsü kısmen kaybolacaktır.
Vadideki ekosistem kısmi ölçüde meyve bahçelerine ve tarım alanına dönüştürülmüştür. Meraların tarım alanına dönüştürülmesi ve yer yer aşırı otlatma nedeniyle alandaki bazı endemik bitki türleri tehdit altındadır. Alanda zaman zaman yasadışı avcılık yapılmaktadır.
Koruma Çalışmaları: Her ne kadar Tohma Vadisi doğal sit alanı ilan edilmiş olsa bile ÖDA’nın en çok yüzde 10’luk bir kısmı korunmaktadır. Bunun dışında alanda bilinen somut bir koruma çalışması yoktur.
Yerel İlgi Sahipleri: Malatya Valiliği; Sivas Valiliği; Malatya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Sivas İl Çevre ve Orman Müdürlüğü; Darende Belediyesi; Gürün Belediyesi; Gürün Kaymakamlığı; İnönü Üniversitesi BEYKUŞ Kuş Gözlem Topluluğu.
Sedat Koç, Metehan Özen