Doğa Hakkı

Dünya üzerindeki bütün hukuk sistemlerinde haklar düzenlenirken insan haklarını koruma ve bu hakları güçlendirme perspektifiyle hareket edilir. Nasıl ki insan haklarının temel ilkelerine uygun hareket etme gayesiyle hareket edip insanların özel hayatını, vücut bütünlüğünü ve yaşama hakkını korumak için mücadele ediliyorsa aynı özen doğayı bütün unsurlarıyla birlikte korumak için gösterilmeli, bu amaçla hareket edilmelidir.

Yasayla düzenlenmiş pek çok hak ve kısıtlama insan merkezli olsa da insanın doğanın ayrılmaz bir parçası olduğu bakışıyla diğer tüm canlılarla birlikte dağlar, akarsular, ormanlar ve tüm doğal yaşamın da korunması gerekir. İnsan merkezli yaklaşım iklim değişikliği etkilerini göz ardı edemediğimiz şu dönemde yetersiz kalmaktadır. Yaşanılan veya yaşanılacak sorunlar ancak insanın da doğanın bir parçası olduğu bütüncül bir bakış açısıyla önlenebilir.

Ekokırım:

İnsanlar eylemleriyle doğa üzerinde geri dönüşü olmayan zararlar verebilmektedir. Bu zararlar hem şimdiki hem de gelecek nesillerin sağlıklı bir çevrede yaşam hakkını tehlikeye atmaktadır. Bu açık tehdidi ortadan kaldırmak için yapılan çalışmaların başında ise doğaya verilecek büyük boyuttaki zararların suç olarak tanımlanması gelmektedir. Yasadışı veya keyfi olarak gerçekleştirilen bir eylem neticesinde çevrede ağır ve geniş çapta ya da ağır ve uzun vadeli bir zarara yol açması kuvvetle muhtemel ise ve kişi bu eylemin sonuçlarını öngörerek hareket ediyorsa ekokırım suçunu işlediği kabul edilir.

Ekokırımın bir suç olarak tanınması halinde, insan merkezli hak anlayışına ek olarak doğa merkezi düşünme açısından da uluslararası anlamda bir adım atılacağı söylenebilir. Ekokırımın suç olarak tanınmasıyla doğaya verilen zarar uluslararası ölçekte de suç haline gelecek ve sorumluları cezasız kalmayacaktır.

Ekokırım Suçu Bağımsız Uzman Grubu Şerh ve Temel Metin

Doğa ile Uyumlu Yaşam:

Doğa uzun bir süre boyunca korunmak bir yana tüketilebilecek bir kaynak olarak görülüyordu. Ancak iklim değişikliğinin etkilerinin göz ardı edilemez bir hale gelmesi üzerine insanlar doğanın tüketilebilecek bir kaynak olarak görülmeye devam ederse Dünya’nın 6. yok oluşu yaşayacağını ve bunun sorumlusun da bizzat kendileri olacağını fark ettiler. Bu nedenle, şehirler planlanırken, enerji üretilirken veya diğer tüm ihtiyaç ve amaçlar gerçekleştirilirken doğayla uyumlu hareket edilmesi gerekmektedir.

Bakım Ekonomileri ve Yeryüzü Demokrasisi Üzerine Manifesto

Agroekoloji Bilgi Notu

Doğaya Karşı İşlenen Suçlar Bilgi Notu

Temiz Hava ve İnsan Hakları BM Özel Raportörü Yönetici Özeti

Birleşmiş Milletler Gıda Hakkı Ara Raporu

Doğa ve Kent Hakkı

Bireysel Başvuru ve Çevre Hakkı

Uluslararası Alanda Gelişmeler:

İklim değişikliğinin birçok yönüyle temel hak ve özgürlüklerle ilişkisi olduğunu bilinmektedir. Doğanın bir bütün olarak korunması için uluslararası kuruluşlar, devletler ve sivil toplum mücadele etmektedir. Örneğin Birleşmiş Milletler 2009 yılında Doğa Hakkı ve Doğa ile uyumlu yaşam ilkelerini görüşmeye başladı ve son olarak 2022 yılında 77. Oturumunda, Doğa ile Uyum ile ilgili 13. kararını kabul etti.

Ayrıca devletler hukuki düzenlemelerini artık insan odaklı bir bakış açısıyla değil, bizzat doğayı korumayı hedefleyen bir bakış açısıyla düzenlemeye başlamıştır. Örneğin Ekvador Anayasası’nın 71’inci ve 72’nci maddeleri ile doğa “kişi” olarak koruma altına alınmaktadır.

Ekvador doğaya kendini yenileme, varlığını koruma ve evrimini sürdürme gibi anayasal pozitif haklar tanıyan ilk ülkedir. Ayrıca Ekvator Anayasa’sı davaya konu doğa öznesi ile somut bir bağı ve ilgisi aranmaksızın, herkese, her topluluğa, her kuruma, doğanın haklarını talep etme yetkisi veriyor.

Benzer bir gelişme Yeni Zelanda’da görülmektedir. 2014 yılında Whanganui Nehri, “Te Awa Tupua” adıyla hak, yetki ve sorumluluk sahibi bir “kişi” ilan edildi. Sonrasında Urewera Milli Park Ormanı da “kişi” ilan edildi. Adından “milli park ormanı” unvanı çıkarıldı ve sadece kişi ismi ile “Te Urewera” olarak anılıyor.

Kunming Montreal Küresel Biyoçeşitlilik Çerçevesi

Bilgi Notu: COP28 Taraflar Konferansı

COP28 Analizi Dubai İklim Görüşmelerinin Önemli Sonuçları

Offset Hakkında Çeviriler

Çevresel Konularda Bilgiye Erişim ve Aarhus Sözleşmesi

Gezegensel Sınırlar

AB İklim Yasası

AİHM Kararları Işığında Çevresel İnsan Hakları

AİHM Kararlarının Uygulanması

BM Doğa ile Uyum Kronolojisi

BM Genel Kurul Kararı Temiz, Sağlıklı ve Sürdürülebilir Bir Çevre Hakkı

BM İnsan Hakları Konseyi- Bir İnsan Hakkı Olarak Güvenli, Temiz, Sağlıklı ve Sürdürülebilir Çevre Hakkı